Jifunze Namna Bora ya Kumrudi Mtoto

PICHA: IT News Africa

Tunapojadili mbadala wa adhabu ya bakora tunatambua changamoto kadhaa. Kwanza, ni wazi bakora zimekuwa sehemu ya malezi yetu. Kwa wazazi wengi, unapozungumzia nidhamu ya mtoto, maana yake unazungumzia bakora. Imejengeka imani kwa watu kuwa bakora ndiyo nyenzo kuu inayoweza kumrekebisha mtoto.

Pili, pendekezo linalokwenda kinyume na imani hiyo lazima likutane na upinzani mkali. Wanaopinga wanafanya kwa nia njema wakiamini huwezi kumuadabisha mtoto bila bakora. Hili ni jambo la kawaida. Mwanadamu anapoamini jambo kwa dhati ni vigumu kumbadilisha.

Hata hivyo, katika maisha zipo nyakati tunalazimika kubadilika. Mambo mengi yana kawaida ya kubadilika. Imani tulizonazo zinabadilika kama ambavyo utamaduni nao hubadilika.

Kusema hivi haina maana ‘tunajifanya wasomi wanaopuuza utamaduni wetu.’ Hapana. Ni kuelewa nafasi muhimu ya kujifunza mambo mapya yanayotusaidia kufanya mambo yetu kwa namna bora zaidi.

Itakumbukwa, kwa mfano, zamani vipigo vilikuwa sehemu ya mahusiano ya ndoa. Akina mama wengi walipigwa na waume zao kwa imani kuwa haiwezekani mwanamke kumheshimu mumewe bila kupigwa. Wanawake wengine walifurahia vipigo kwa imani kuwa  anayekupenda lazima akupige.

Lakini kidogo kidogo mambo yalibadilika. Sasa tunaelewa kuwa inawezekana kupata heshima na upendo bila kichapo.

Umuhimu wa adhabu

Hata katika malezi, wazazi tunaweza kubadilisha mtazamo. Kwa mfano, tunao ushahidi kuwa pamoja na ‘faida’ zake, bakora zina athari nyingi kwenye imani, mtazamo na tabia atakazojenga mtoto baadae. Sambamba na hilo, pia misukumo iliyo nyuma ya utovu wa nidhamu anayoionyesha mtoto inafahamika.

Mzazi unapojifunza kuelewa misukumo hii, inakusaida kuchukua hatua muafaka za kurekebisha mambo kabla hujalazimika kutumia bakora. Kilicho muhimu unapochukua hatua, ni kujaribu kuvaa viatu vya mtoto na kuelewa kwa nini amefanya alichokifanya.

Kumwelewa mtoto, hata hivyo, haimaanishi tunashauri usimwadhibu mtoto. Kuna umri lugha anayoweza kuielewa vizuri zaidi mwanao ni adhabu. Unapomfanyia kile asichokipenda kama matokeo ya kufanya kisichotakiwa, unamsaidia kuelewa ubaya wa alichokifanya. Katika mazingira haya, adhabu ndiyo sauti anayoweza kuisikia kwa ufanisi zaidi. Usipomwadhibu hatajifunza.

Maana ya adhabu

Adhabu ni hatua zozote anazochukua mzazi kwa lengo la kupunguza uwezekano wa mtoto kurudia tabia isiyokubalika. Hatua hizi, mara nyingi, ni kumtendea mtoto kinyume na kile anachokipenda kama matokeo ya yeye kufanya kisichokubalika.  Kwa mfano, unapomnyima mtoto kile alichozoea kukipata, hiyo ni adhabu kwa sababu unamfanya ajisikie vibaya.

Katika mazingira hayo ya kujisikia vibaya, inakuwa rahisi kwake kuhusianisha kile alichokifanya na matokeo yake. Kwa kuwa angependa kupata kile anachokitaka, inakuwa  rahisi kwake kuachana na kile alichokifanya.

Ili adhabu ya namna hii iwe na maana, lazima kwanza kujua kitu gani mtoto anakithamini. Ukishajua mtoto anapenda kusomewa hadithi, kwa mfano, unaweza kuahirisha kufanya hivyo kumwadhibu. Kutokumsomea hadithi kutamshawishi kubadilika ili umsomee siku nyingine.

Kadhalika, adhabu inaweza kuwa na sura ya kumtendea mtoto kile asichokipenda. Tofauti na kumnyima anachokipenda, adhabu ya namna hii inalenga kumsababishia maumivu ya kihisia yanayomfanya ajisikie vibaya.

Mfano, mtoto wa miaka miwili anadeka na kulia bila sababu ya msingi. Ili kumwadhibu unaamua kumkemea, kumwonya au kuonyesha kutokufurahishwa na alichokifanya. Lengo ni kumkatisha tamaa ya kuendelea kukosea na badala yake afanye vile unavyotarajia afanye.

Kanuni za kuadhibu

Kanuni ya kwanza, adhabu ni lazima ianze mapema. Mtoto anapoanza kuwa na ufahamu, anza kumpa adhabu zinazolingana na umri wake. Usimcheleweshe.

Katika umri mdogo mtoto hufanya makosa bila kujua. Usipomsaidia kuelewa mapema kuwa amefanya makosa, utakomaza tabia itakayokupa shida kuiong’oa baadae.
Kama unamwita mtoto haitiki, hakikisha anatambua kosa lake. Usipuuze kosa kwa kisingizio kuwa mtoto bado ni mdogo. Mwelekeze. Asiposikia, mkemee. Akiendelea kufanya vile vile, tumia mbinu ya kumnyima anavyovipenda.

Pili, toa adhabu mara tu kosa linapofanyika. Usiache muda mrefu upite ndipo uadhibu. Kwa mtoto mdogo wa mpaka mwaka mmoja, mathalani, adhabu iwe pale pale. Anapofanya kosa, mwambie mara moja.

Unaponyamazia makosa hata yale unayoona ni madogo kwa kuamini utayashughulikia baadae, unatengeneza hatari ya mtoto kuamini –kwa muda –kuwa anachokifanya ni sahihi. Unapokuja kuibua kosa hilo baadae, unamchanganya mtoto.

Tatu, uwe na msimamo usiobadilika dhidi ya kosa. Usibadilike badilike utamchanganya mtoto ashindwe kujua kosa kwako ni nini na kilicho sahihi kwako ni kipi. Kwa mfano, kama ulimwadhibu kwa kutokwenda ulikomtuma, usiache kumwadhibu akirudia kosa hilo.

Msimamo unamsaidia mtoto kukuelewa unataka nini. Anapokuwa na hakika na msimamo wako, uwezekano wa kurudia makosa yale yale unapungua. Lakini pia inapotokea amerudia kosa lile lile mara kwa mara, itakusaidia kuamua aina ya adhabu inayoweza kumfaa.

Nne, toa adhabu bila kumdhalilisha. Heshimu utu na hisia za mwanao. Epuka kumwadhibu kwa namna inayomfedhehesha. Kwa mfano, huna sababu ya kumkemea mtoto mbele za wenzake, kuadhibu ukiwa na hasira kali, kumtukana au kumshambulia kwa maneno yasiyo na staha na hata kutumia nguvu kubwa isiyo na lazima.

Kosa la mtoto –bila kujali ukubwa wake– lisikufanye ukashawishika kumvunjia heshima. Mstahi hata pale anapokukosea. Hatua zozote za kumdhalilisha hujenga kisasi ndani yake kitakachofanya atamani kukukosea.

Kuna umri mtoto hupenda heshima zaidi. Mfano anapokuwa kwenye umri wa kupevuka kimwili. Jitahidi kumtendea kama mtu mzima. Mheshimu. Usifanye kosa la kumpa adhabu mbele ya wenzake kama si lazima. Anapokosea, mwite faraghani mshughulikie kwa staha.

Tano, adhabu itanguliwe na mazungumzo. Unapojiridhisha kuwa mtoto anaweza kuelewa unachomwambia, jenga utaratibu wa kuongea nae kabla hujamwadhibu. Msaidie kujua kosa lake ni nini na alitarajiwa kufanya nini.

Baada ya kumwadhibu mtoto, fanya jitihada za kurudisha uhusiano wenu. Msamehe. Usimwonyeshe mtoto mfano mbaya kwa kuendelea kumkumbushia kosa mlilokwisha kulimaliza. Msamaha ni motisha ya kufanya anachojua unakitajia.


Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»