Kutumia UmahiriHisia (Emotional Intelligence) Kuelewa Unavyojisikia

Katika utangulizi wetu, nilieleza maana ya umahirihisia na nyanja zake tano. Nilieleza kuwa, ingawa umahirihisia una nyanja hizo tano, ukiyatazama vyema mawanda yake, unaona kuna maeneo makubwa mawili. Eneo la kwanza, ni utambuzi kwa maana ya kuelewa hisia zako, kuzifuatilia na kuzirekebu kwa maana ya kujifunza namna ya kuzimudu zisikuingize kwenye matatizo. 

 

Eneo la pili linategemea eneo la kwanza, kwa maana ya uwezo wa kutumia utambuzi huo wa hisia kuelewa namna ya kuelewa, kutambua na kuheshimu hisia za wengine kwa minajili ya kuboresha mahusiano yako na watu.

 

Katika sehemu hii ya pili, ninajielekeza kueleza kwa ufupi jinsi gani umahirihisia unaweza kukuzaidia kuzielewa na kuzirekebu hisia zako.

 

 

Umewahi kukutana na mtu mwenye uwezo mzuri wa kusoma ujumbe unaobebwa na uso wa mtu? Ukitabasamu, mwingine anaishia kwenye uso huo wenye tabasamu lakini yeye ana uwezo wa kujua kuwa pamoja na tabasamu lako, kuna kitu hakiko sawa. Unashangaa pamoja na kicheko chako, atakuuliza, “Mwenzangu uko sawa? Nakufahamu. Niambie nini kimetokea!” atakuuliza. Unashangaa.

 

Hawa ni watu wenye uwezo mkubwa wa utambuzi wa hisia, uwezo wa kusoma ujumbe uliojificha kwenye uso wa mtu. Ingawa sote tunazaliwa na uwezo huu wa kusoma ujumbe unaobebwa na uso wa mtu, kadri tunavyokua, kwa sababu mbalimbali, wengi wetu tunaupoteza na kuishia kuwa watu wa kutegemea maneno yatuambie mtu anapitia hali gani. 

 

Mihemuko

 

Hiki ninachojaribu kukieleza kitaalam kinaitwa mihemuko (ama emotions kwa Kiingereza). Kwa kawaida, hata mtoto mchanga huzaliwa na mihemuko kumuwezesha kujihami na mabadiliko yanayoendelea kwenye mazingira yake lakini pia kuwasiliana na wanaomzunhguka.

 

Mihemuko iliyofanyiwa tafiti zaidi ipo sita: 

Furaha 

Huzuni 

Woga 

Hasira 

Maudhi/kukerwa 

Mshangao 

Hebu tazama picha ifuatayo kuhusianisha na hiki ninachokieleza.  Unaweza kubaini mihemuko hiyo?  Unadhani ina maana gani? 

 

MihemukoMsingi (Basic Emotions)

Mihemuko hii, kimaumbile, inatuwezesha kuwasiliana na mazingira yetu kwa maana ya kuelewa kinachoendelea kwenye mazingira yetu na hivyo kutuchochea kuchukua hatua muafaka. Kadhalika, mihemuko hii hutusaidia kutuma ujumbe wa ishara kwa wengine ili nao wachukue hatua. 

 

Hasira, kwa mfano, inatusaidia kujilinda na kupambana pale inapobidi; huzuni (hutusaidia kujipooza tunapopoteza kitu cha thamani); furaha (hutuchangamsha na kukaribisha mahusiano); woga (hutusaidia kujihami na hatari); maudhi/kukerwa (hutusaidia kulinda tunachokiamini na kujitenga na tusichokipenda; mshangao (hutuma ujumbe wa udadisi, hali ya kutaka kujua kisichotarajiwa au kueleweka) nk.

 

Hisia

 

Tofauti na mihemko,  hisia ni namna tunavyoitikia na kujenga tafsiri ya mihemuko hiyo. Ingawa kuna mazingira ambayo hisia zinaweza kuonekana usoni,  hisia (feelings) si lazima zionekane usoni. 

 

Tofauti na mihemuko tunayozaliwa nayo, hisia tunajifunza kulingana na mazingira ya kimalezi, dini, tamaduni na namna tunavyotafsiri matarajio na hatua zinazochukuliwa na watu hasa wale tunaowaheshimu kama vile wazazi, marafiki, na watu wengine wanaogusa maisha yetu.

 

Hisia zipo kwa makumi. Hapa nina mifano michache:

 

Upendo

 Fahari

Hatia 

Majuto 

Fedheha 

Wivu 

Husda 

Chuki

 

Unadhani kwa nini sina picha inayoelezea hisia hizi? Safi. Si lazima zionekane usoni mwa mtu ingawa zinaweza kuonekana katika mazingira fulani fulani. 

 

Je, hisia hizi zina maana gani?  Unaweza kukumbuka tangu umeamka asubuhi hisia ipi imetawala siku yako zaidi? Unasoma makala haya hivi sasa una hisia gani? 

 

Nifafanue. Ukishaelewa kilichochochea hisia hizo, unaweza kuona, hakuna hisia mbaya. Kila hisia unazokuwa nazo kwa namna fulani zinakusaidia. Shida ni kuzidisha na ukizidisha unaingia kwenye matatizo na nafsi yako lakini pia inaweza kukugombanisha na watu. 

 

Ukitazama hisia ya fahari, kwa mfano, utaona hisia hii huja kama matokeo ya kufanya vizuri, kupata kile ulichokitarajia. Unajisikia fahari kufurahia matokeo ya kazi yako. Ikizidi nayo inaleta tatizo. Fahari inageuka kuwa kiburi. 

 

Husda, hisia nyingine, kuja ukitiwa unyonge na anayekuzidi. Husda hukufanya ujione huwezi shauri ya kujilinganisha lakini inaweza kuwa kichocheo cha kupambana. Ukizidisha husda unaweza kutengeneza tatizo la chuki.

 

Wivu, kwa upande mwingine, huja ukishahisi hustahili ulichonacho na pengine kuna tishio la kukikosa. Wivu huleta umiliki na hali ya kutaka pawepo mipaka kwenye kile unachoamini ni himaya yako. Kwa kawaida, wivu huenda sambamba na hisia za upendo. Unayempenda, kwa namna fulani, unakuwa na wivu naye unapohisi unashindana na mtu mwingine kummiliki.

 

Upendo ni hisia inayokuja unapojisikia salama kwa mtu. Unapojiridhisha na usalama huo, upendo hukusukuma kujitoa kwake na kadhalika na kadhalika.

 

Hatia hukukumbusha kosa, hukuonesha ulichofanya si sahihi. Mtu asiyejisikia hatia anaweza kufanya vitu vinavyoweza kuwashangaza watu. Unasikia hatia kukumbushwa kuzingatia matarajio ya watu wengine kwako. Hatia hujenga uwajibikaji.

 

Fedheha ni mashtaka ya ndani yako kukumbusha kulinda tunu ulizonazo na kujitathmini kwa miwani ya utakavyoonekana kwa wengine. Tunaogopa kufedheheka ndio maana wakati mwingine tunapambana kuwa watu bora. Tunagopa aibu.

 

Kufanyia kazi unachojifunza

 

Ukijifunza msamiati wa hisia, unakuwa umeanza rasmi darasa la umahirihisia. Nikukuuliza unajisikiaje sasa hivi utajibuje? Unajisikia vibaya? Unajisikia vizuri? Unajisikia kuchoka? Hapana. Jifunze kutumia msamiati sahihi kuelezea vile unavyojisikia. 

 

Badala ya kusema najisikia vibaya, sema najisikia kufedheheka. Najisikia furaha. Najisikia huzuni. Najisikia aibu. Unapotumia msamiati sahihi kuelezea hisia zako, maana yake unatambua hisia zako. Usiishie kutambua tu hisia, lakini jiulize nini kimechochea hisia hizo? Kwa nini unajisikia hatia? Kwa nini unajisikia husda? Hisia zako zinakuambua hitaji gani?

 

Kadhalika, ni muhimu kujifunza namna ya kusoma kwa usahihi ujumbe unaobebwa na nyuso za watu. Unakuwa mtu asiye na umahirihisia kama mtu anaweza kuonesha hisia fulani na wewe huna msamiati wa hisia hiyo. Unapokosa msamiati kile anachojisikia mwenzako, ni vigumu kuchukua hatua muafaka za kuufanyia kazi ujumbe anaotajia uupate. 

 

Nikuulize, kwa mfano, katika mazungumzo na mtu, unaona uso wake ukibadilika na kuonesha woga. Utafanya nini na ujumbe huo?

 

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»

Tabia za Mtoto wa Miaka 0 – 3 Kimahusiano na Kihisia

Katika makala yaliyopita , tuliangalia matukio muhimu ya kimakuzi katika maeneo mawili makubwa ya ukuaji wa mtoto nayo ni 1) kimwili na 2) kiakili. Katika sehemu hii ya pili, tunasaili ukuaji wa kimahusiano na kihisia ili kutazama yabia zinazojitokeza pasipo kuathiriwa na malezi na haiba ya wazazi. Kwa lugha nyingine, haya ni matarajio ya mtoto yanayoendana na umri wake bila kuingiliwa na matarajio na yanayofanywa na mzazi kwake.
Soma zaidi »»