Udhaifu wa sayansi (1)

Haya tuendelee.

Tunahitaji aya nyingi kufafanua dhana ya sayansi. Kwanza nijitete kwamba sina msamiati wa kutosha kukwepa maneno yanayoitwa ya kisayansi ila nitajaribu kadiri niwezavyo.
Kwa uchache sana, na katika lugha rahisi zaidi, sayansi ni namna ya upatikanaji wa maarifa kwa njia ya utafiti. Utafiti hapa humaanisha majaribio ambayo hukusudiwa kuchunguza na hatimaye kuthibitisha ama kukanusha bashiri ya kisayansi.

Sayansi hutumia mbinu katika kuchunguza dhana, ili kuongeza maarifa ama kurekebisha maarifa yaliyopo. Huanzia katika ukusanyaji wa ushahidi unaochunguzika, unaopimika, na wenye chanzo mahususi kinachokubaliana na ufahamu wa kawaida. ( Sina masamiati sahihi sana).
Ushahidi huo, ndio kile kinachoitwa data, ambazo hupatikana kwa majaribio ambapo bashiri hujengewa hoja ili kufanyika maelezo ya dhana iliyokuwa ikichunguzwa. Majaribio haya hupangiliwa kitaalamu kwa kutumia vibadiliko (variables) ili kuzijaribu bashiri za awali.
Majaribio haya hufanyika katika mazingira ambayo yamedhibitiwa ili kuhakikisha kuwa kisababishi cha matokeo yanayopatikana kinajulikana wazi pasipo shaka. Hapo hupatikana kile kinachoitwa nadharia ya kisayansi.

Ikiwa nadharia hiyo itathibitishwa na watu kadhaa kuwa kweli, basi hapo nadharia hiyo hupanda hadhi na kuwa kanuni rasmi ya kisayansi.

Sayansi pia imegawanyika katika vipengele vingi ambavyo sitavijadili angalau kwa sasa.
Pamoja na uzuri wake, sayansi inayo mapungufu mengi. Mara nyingi sayansi hufanyika kwa njia ya majumuisho kwamba matokeo yaliyopatikana katika mazingira fulani (kwa hali fulani iliyokuwapo) hutumika kuelezea hali nyinginezo ambazo pengine hazikujumuishwa katika jaribio hilo. Njia hii huitwa inductive reasoning ( Bakita mpo?). Tatizo linalojitokea ni kwamba si mara zote matokeo haya hufanana katika mazingira mengine na katika mukhtadha mwingine. Huu kwangu ni udhaifu nitakaoutolea mifano mbeleni.

Lakini pia, ni wazi kuwa wanasayansi wengi huwa na nadharia zao vichwani kabla hata ya kufanya majaribio yenyewe. Kwa lugha rahisi, watu hawa hupangilia majaribio yao ili kutetea hitimisho ambalo mara nyingi hufanyika kabla. Kwa maneno mengine, kile kinachitwa testing the theory ni kiini macho kwani ni kutafuta tu mashikio ya kitu amabcho kimeshakuwepo kichwani mwa mtafiti.
Ionekanavyo ni kwamba sayansi husimamia katika mawazo ama bashiri za watu. Bashiri hizi huweza kuwa mazao ya matakwa binafsi ya mwanasayansi mwenyewe. Mawazo haya huweza kufanyiwa kazi kwa 'kucheza na matokeo ya utafiti' katika jitihada za kujaribu kushawishi usahihi wa mawazo hayo. Habari (data) huchaguliwa kwa kuangalia namna zinavyokubaliana na mawazo ya mtu ajiitaye mwanasayansi zaidi kuliko hali halisi. Matokeo yake, huzaa nadharia ambazo huweza kushawishi ukubalikaji wake katika jumuia za kisayansi.

Tunaweza kulithibitisha hili kwa kuangalia ukweli mmoja. Zipo nadharia nyingi ambazo zilipata kuwapo na kutamba sana miongoni mwa wanasayansi, lakini baada ya muda, nadharia hizo zilipigwa teke kwa kutumia matokeo ya tafiti zilizopindishwa kidogo na wanasayansi wengine. Ukanwaji wa nadharia hizi hufahamika kama paragim shift, uthibitisho kuwa sayansi haiishi kigeugeu.

Aidha, umaarufu anaokuwa nao mwanasayansi pamoja na umbumbumbu wa jamii alimo, hurahisisha kwa kiasi kikubwa upokelewaji wa matokeo yaliyopikwa mithili ya kura za uraisi katika nchi nyingi za Kiafrika. Mara zote, jamii imekuwa iliyapokeo hayo yanayoitwa mapendelkezo ya wanasayansi bila maswali kwa kuamini kuwa hawa ni binadamu wasiokosea. Hapa sizungumziii watu wale wanaitwa wa kawaida, bali hata hawa wanaojisifu kuwa eti ni wanataaluma.

Mfano leo hii, James Watson, yule jamaa aliyevumbua kiasili kiitwacho DNA, uvumbuzi uliomfanya aogelee kwenye sifa zinazomzidi, akija na tamko lolote la kijinga, bila hata ushawishi wa kisayansi, nina hakika tamko hilo halitakumbana na upinzani wa maana katika ulimwengu uitwao wa wanasayansi acilia mbali ule mwingine uitwao wa watu wa kawaida.


Vile vile, kwa sababu ya kuhitaji zaidi ukusanyaji wa taarifa kwa kutumia majaribio rasmi, sayansi inayo mipaka yake katika ufanyaji kazi. Yapo maeneo mengi ambayo hayaelezeki kwa lugha ya kisayansi, na wala hayathibitishiki kwa kanuni za kisayansi ingawa maeneo hayo ni halisi. Nitatoa mifano baadae.

Niishie hapo, kwa kukuomba mawazo yako wakati najiandaa kukuletea mifano halisi ya haya ninayojaribu kuyaweka hapa.

Samahani kwa mwandiko wa mcharazo nimeandika kwa haraka sana na sikuwa na muda wa kuhariri kazi ambayo nakuachia mwenyewe.

Nakutakia mwisho mwema wa mwezi.

Maoni

  1. Simon Kitururu9/4/08 3:40 PM

    Mwandiko wako wa mcharazo unasomeka na kueleweka:-)

    JibuFuta
  2. Christian Bwaya14/4/08 10:49 AM

    Nadhani ni kwa sababu umeuzoea. Asante kwa kutembelea kibanda hiki Simon!

    JibuFuta

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Makundi Manne ya Tabia za Watoto Kitabia

Picha
Ingawa ni kweli tunazaliwa na sehemu ya tabia tulizonazo, upo ukweli wa kiutafiti unaothibitisha kwamba mazingira ya kimalezi yana nafasi kubwa katika kujenga tabia za mtu. Ukuaji wa mtoto kimwili na kiakili, mathalani, unatawaliwa zaidi na uasili ambao kwa kiasi kubwa hatuna mamlaka nao. Hata hivyo, ukuaji wa kihisia na kimahusiano unatawaliwa zaidi na mazingira ya kimalezi ambayo tayari tuliyaona kwenye makala iliyopita .
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»