Ufanye Nini Mtoto Anapokuwa Mkorofi?

PICHA: JGI/Jamie Grill

Pengine una mtoto unayefikiri ameshindikana. Unamwita mtundu, mtukutu, asiyeambilika, mbishi, mkaidi na majina mengine. Kikubwa ni tabia yake ya kupenda kushindana. Katika makala haya tunamwita mtoto mkorofi. Huyu ni mtoto anayeweza kukukatalia kitu bila kupepesa macho na ukajikuta ukifedheheka.

Unaweza kumwagiza afanye kitu na akabaki akikuangalia. Hajigusi. Wakati mwingine ni mtoto mwepesi kurusha rusha mikono na miguu kama namna ya kupinga unachomwelekeza. Anapoamua jambo, anakuwa na msimamo imara. Ukimlazimisha kufanya asichokitaka yeye unaambulia vilio na vurugu.

Mtoto wa namna hii pia huwa mgomvi anapokuwa na wenzake. Tabia yake ya kushindana na kila anayekuwa naye inamfanya ajikute kwenye migogoro ya mara kwa mara.

Mbali na kusumbuana naye hapo nyumbani, inawezekana pia ni msumbufu hata shuleni. Pengine umepokea malalamiko kwa walimu wake kuwa hafanyi kazi anazopewa, hatulii darasani na muda mwingi anautumia kugombana na wenzake bila sababu za msingi. Inawezekana tabia ya usumbufu imechangia matokeo yake shuleni yasiwe mazuri.

Pia, ukorofi unakwenda sambamba na tabia ya kupenda kujiona ni mtawala anapokuwa na wenzake. Anaweza kuwa mwongeaji au mkimya lakini anafurahia kuona wenzake wakifanya kile anachokitaka yeye. Ni aina fulani ya hulka ya uongozi iliyochanyikana na kutokuelewa wengine wanataka nini. Upofu wa hisia.

Athari za ukorofi

Ni vizuri kuzingatia kuwa si kila ubishi ni ukorofi. Kila mtoto kwa wakati fulani hujaribu kupigana na maagizo ya mzazi. Ubishi ni sehemu ya udadisi wa mtoto hasa pale anapofikiri kile anachoambiwa hakiendani na anachotamani. Usichukulie kuulizwa maswali mengi na mwanao kama ubishi au ukorofi.  Mtoto mwenye akili nzuri mara nyingi hapokei kirahisi kile anachoambiwa bila kukitafakari.

Ingawa kila mwanadamu anahitaji kiasi fulani cha ukorofi kwa maana ya msimamo wa kile tunachokiamini, tabia hii ya misimamo inayoongozwa na upofu ikiachwa imee inaweza kuwa kikwazo kwa mafanikio ya mwanao.

Ukubwani, ukorofi unahatarisha –na hata kuvunja– uhusiano baina ya watu. Unapokuwa mtu mkorofi, huwezi kujisikia hatia kumwumiza mwezako. Tena wakati mwingine furaha yako inaweza kuwa kuona wenzako wanaumia. Hakuna mzazi anatamani kukuza mtu wa namna hii.

Kinachosababisha ukorofi

Ukorofi wa mtoto ni ujumbe. Ni muhimu uuelewe ujumbe huu kabla hujachukua hatua za kuushughulikia. Ukorofi ni lugha ya kusema ndani anajisikia utupu. Ni sawa na mtu aliyeshinda njaa siku kadhaa. Kwa vyovyote vile ni dhahiri atakosa utulivu. Mwili wake unahitaji chakula.

Mtoto mkorofi kimsingi anaamini watu wanaomzunguka hawajatambua nafasi yake ipasavyo. Ndani yake mna sauti inayomwaminisha kuwa hatambuliki. Imani hiyo potofu huchochea jitihada za kutafuta kutambulika kwa namna isiyokubalika.

Ubishi na ukaidi anaoufanya –wakati mwingine bila hata yeye kung’amua– ni namna ya kujirudishia mamlaka anayoamini hana. Anapobishana na mzazi, anapogombana na wenzake, kimsingi anajaribu kujirejeshea ushawishi ambao anaamini hana.

Mambo mengi yanaweza kuzaa ukorofi. Wapo baadhi ya wanataaluma wanaamini mtu huzaliwa na ukorofi. Inawezekana. Lakini kwa sehemu kubwa tafiti zinaonyesha kuwa ukorofi ni zao la malezi.

Hapa kuna mambo makubwa matatu. Kwanza, inawezekana kwa sababu ya kutamani mtoto ‘anyooke’ umekuwa na sheria kali mno. Unaamini mtoto hawezi kufanya kitu bila kuamrishwa. Kwa sababu ya kuamini hivyo, umejikuta ukijenga mazingira ya mapambano yasiyo na sababu. Mtoto mkorofi ni ama anakuiga vile ulivyo au basi anapambana na wewe.

Lakini pili, inawezekana una ukali uliopitiliza. Huwezi kuongea bila kufoka na kupaza sauti. Huna sauti ya upole inayoleta taswira ya mtu mwelewa, anayejali, na mtulivu. Unaamini bila kelele hakuna nidhamu.

Aidha, inawezekana mtoto amekuwa akishuhudia vitendo vya ukorofi katika mazingira ya familia au jirani. Kwa kawaida, watoto wananasa kwa haraka sana mambo yanayogusa hisia zao. Wanapoona mtu mzima anafanya jambo fulani na watu anaowaamini wanalichukulia kawaida, wanakuwa na uwezekano mkubwa wa kufanya kile kile wakati fulani.  

Mbinu za kumrekebisha

Jambo la kuzingatia ni kuwa ukali na mapambano yanakomaza ukorofi. Badilika na amua kuwekeza katika kujenga urafiki kabla hujatarajia kusikilizwa. Hatuzungumzii urafiki wa siku mbili au tatu. Hapana. Tunazungumzia urafiki wa kudumu ambao mtoto hatakuwa na sababu ya kuwa na mashaka nao. Kama tulivyoona, mtoto mkorofi kimsingi anahitaji uhusiano wa karibu na wewe mzazi. 

Hata katikati ya urafiki huo, usishangae mwanzoni bado mtoto akaendelea kuwa mkaidi vile vile. Usikate tamaa. Mpe nafasi ya kukuamini kwa kujenga urafiki imara. Sambamba na urafiki, punguza amri na kelele zisizo za lazima. Kumbuka kuwa amri bila urafiki huchochea uasi.

Badala yake jenga tabia ya mazungumzo ya utulivu unaposhughulika naye. Badala ya kuagiza, jaribu kushirikiana naye. Mwonyeshe kuwa unajali na kuthamini kile anachokipenda. Huna sababu ya kushindana naye. Katika mazungumzo, mpe nafasi ya kusema. Mwache aongee yaliyoujaza moyo wake na usiwe mwepesi kukosoa hisia zake wala kujitetea. Kumbuka kuwa ukorofi wake unatokana na kujisikia kutokueleweka.

Mpe uzingativu kwa kuacha shughuli unazofanya kwa ajili yake. Ushirikiano wa kiwango hiki utamchangamsha. Ukiweza kufanya hivi bila unafiki, mtoto ataanza kukuamini. Kidogo kidogo atabadilika.

Kadhalika, mheshimu kama mtu mwingine yeyote unayemheshimu. Heshima ina mambo mengi. Usimdhalilishe mbele ya wenzake kwa maneno au vitendo. Kama kuna sababu ya kumwadhibu, fanya hivyo kwa staha. Kumheshimu mtoto hakukuondolei mamlaka yako kama mzazi.

Pia, tengeneza mazingira ya kufanya maamuzi shirikishi yanayoheshimu matakwa yake. Kwa sababu tayari ana ukorofi, mweke karibu unapotaka atekeleze jambo. Badala ya kumwambia ‘kafanye,’ badili lugha iwe, ‘tufanye’ hata kama hulazimiki kufanya. Inapobidi, hasa kwenye hatua za mwanzo, shirikiana nae kufanya hicho unachotaka akifanye.

Vile vile, tambua kizuri kipya anachojifunza. Kama, kwa mfano, ameweza kuacha kubishana unapomwagiza kufanya kitu, usikae kimya. Tambua mabadiliko hayo hata kama ni madogo. Fahari ya mtoto ni kuona jitihada zake zinatambuliwa. Kadri unavyomfanya ajisikie kutambuliwa, ataendelea kufanya bidii ya kukupendeza na hatimaye ukorofi aliokuwa nao utapungua.


Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»