Shirikiana na Mtoto, Usishindane Nae

Tunaendelea kujibu swali linaloulizwa na wazazi wengi, ‘kwa nini watoto hukosa adabu?’ ‘Kwa nini wakati mwingine watoto hawasikii hata pale wanapoadhibiwa?’ ‘Inakuwaje mtoto anakuwa na nidhamu mbele ya mzazi lakini akiwa mbali na mzazi anakuwa na tabia nyingine?’

Jibu la maswali haya ni mjadala mrefu. Hata hivyo, tumejaribu kuonyesha kwamba mtoto kukosa adabu haitokei kwa bahati mbaya. Kwanza, hazaliwi na msukumo wa kushindana wala kumkosea adabu mzazi. Badala yake, huzaliwa na fahari ya kumpendeza na kushirikiana na mzazi. Kwa mfano, mtoto hufurahia mzazi anapocheza nae, anapomkumbatia, anapomrusha rusha kwa furaha na hata anapomtania.

PICHA: Atum Azzahir

Matendo yanayoimarisha ukaribu huu na mzazi, kwa kawaida, humsaidia mtoto kujisikia salama. Anakuwa hana sababu ya kuwa na wasiwasi na usalama wake akiamini wanaomzunguka ni watu wanaoaminika. Utulivu wa namna hii hujenga ari ya kushirikiana na mzazi inayomfanya kuwa msikivu.

Lakini kadri mtoto anavyokua kimwili, mara nyingi mzazi hupunguza jitihada za kushirikiana nae. Kama alizoea kucheza nae, anaanza kusita kufanya hivyo. Wakati mwingine, mtoto mwingine huzaliwa. Mzazi huyu hujikuta akitumia muda mwingi kumpa ushirikiano mtoto mchanga aliyeongezeka kwenye familia. Jitihada hizo za kumfurahia mtoto mchanga hufanyika katika mazingira ambayo mtoto ‘mkubwa’ anayeanza kujisikia umbali na wazazi wake, akishuhudia.

Hali kama hizi, zinamjengea uhitaji mkubwa wa ndani kwa ndani. Mtoto anakuwa na shauku ya ukaribu usiopatikana. Ukaribu unapokosekana huchochea jitihada za kuziba pengo. Moja wapo ya jitihada hizi ni kufanya vituko ambavyo mzazi anaweza kuvitafsiri kama kukosa nidhamu.

Ni vizuri kutambua kuwa mtoto anapofanya hivyo, nia yake hasa si kumuudhi mzazi. Hapana. Hawezi kutaka kumuudhi mzazi kwa sababu, kwa asili, ana shauku ya kushirikiana nae.

Usipuuze hisia za mwanao

Kama tulivyoona, mara nyingi mtoto hutafsiri yale anayotendewa kwa namna inayoweza kuwa na upotofu. Unaweza kufanya kitu kidogo pasipo nia mbaya. Labda umeahidi zawadi na hujatekeleza. Labda umemkejeli mbele ya wenzake. Labda umemwambia mtoto mwingine maneno mazuri na hujamwambia yeye. Kwako uliye mtu mzima, huoni tatizo. Kwa kujua hukuwa na nia mbaya, unaweza ukaamua kupuuza vile anavyojisikia mtoto kwa sababu unajua hayo anayoyafikiri hayana ukweli wowote.

Jambo la kuzingatia ni kuwa hisia hata kama zimejengwa kwenye dhana potofu zinaathiri kwa kiasi kikubwa mtazamo wa mtoto. Mtazamo potofu huongoza maamuzi potofu anayoyafanya mtoto. Mathalani, mtoto anayeamini hapendwi hata kama kiukweli anapendwa atakuwa tayari kushindana na mzazi. Kushindana na mtoto mwenye mtazamo potofu kunaweza kuchangia kukuza tabia mbovu.

Makala haya yanalenga kusisitiza umuhimu wa kuvaa viatu vya mtoto na kuelewa hisia zake, anafikiri nini, anaamua nini na kwa sababu gani. Hata hivyo, katika kufanya hivyo, ni muhimu kuchukua tahadhari tatu kubwa. Kuepuka kumdekeza mno mtoto, kumdhibiti na kumwadhibu kupita kiasi.

Kumdekeza mtoto

Kudekeza ni kumlinda mtoto kupita kiasi kwa lengo la kumfanya ajione mtu mwenye umaalum usio wa kawaida. Wazazi wenye mtoto mmoja, mathalani, wanakuwa na uwezekano mkubwa wa kumchukulia mtoto kwa umaalum. Mtoto anayedekezwa hufikia kujiona bora kuliko watu wengine.

Unapomdekeza mwanao kumbuka kuwa unatengeneza hatari ya kumfanya aamini usalama wake unategemea kiasi gani anajidekeza kwako. Pia, anaweza kujiona mtawala anayeweza kuwaendesha wengine atakavyo yeye.

Kwa upande mwingine, mtoto huyu ana uwezekano mkubwa wa kushindwa kufanya vitu vingi bila msaada wa mtu mwingine, upungufu unaoweza kufanya maisha yake yawe magumu pindi atakapoondoka nyumbani.

Ili kuepuka kumdekeza mtoto, punguza kumwonea huruma. Mpe nafasi ya kukabiliana na magumu na hata ikibidi kuumia kidogo kwa lengo la kujifunza maisha halisi. Usimnyime mwanao maumivu, lakini pia usimwumize bila sababu.


Kumdhibiti kupita kiasi

Kumdhibiti mtoto ni kumwongoza kupita kiasi na kutompa nafasi ya kushiriki kufanya maamuzi. Kila anachofanya mtoto ni matokeo ya amri zisizotoa nafasi ya majadiliano. Atakwenda wapi, asoma nini, atapenda nini, yote hayo ni juu ya mzazi.

Mtoto anayedhibitiwa namna hii anaweza kuonekana ni mtu mwenye nidhamu kwa nje. Lakini kama mwanadamu mwingine, ndani yake kunakuwa na kiu ya kujiona ni mtu mwenye maamuzi na maisha yake. Mtoto huyu anapopata nafasi ya kufanya vitu vyake mara nyingi hufanya makosa mengi.

Papara ya maamuzi ambayo mara nyingi huwa kinyume na matakwa ya wazazi, inatokana na ukweli kuwa hajiamini. Hajajengewa kuuamini uwezo wake ingawa ndani kunawaka shauku ya kuthibitisha kuwa anaweza kufanya maamuzi.

Ili kukabiliana na athari za kumdhibiti mno mwanao, jitahidi kumpa uhuru wenye mipaka kulingana na umri wake. Mpe nafasi ya kufanya maamuzi yanayolingana na umri wake. Nafasi yako kama mzazi ibaki kuwa kumhakikisha usalama wake na kuhakiki maamuzi yake.




Unavyomwadhibu

Mtoto anapoanza kushindwa kushirikiana na wazazi, ni kawaida kwa mzazi kutumia adhabu. Mfano, kumkemea, kumfokea, kumchapa, kumfinya na hata kumnyima vile anavyovihitaji.

Lakini unapomwadhibu hususani kwa adhabu kali, mtoto hujenga dhana potofu. Kwake, adhabu maana yake ni ‘naonewa, sieleweki.’ Hisia hizi mara nyingi huambatana na woga wa kuogopa adhabu, hali inayoweza kumfanya alazimike kufanya vitu anavyojua vinahitajika hata kama havianzii ndani yake.

Mtoto anayeadhibiwa mara kwa mara, hujenga sura isiyo yake kwa lengo la kumridhisha mzazi. Sura hii inaweza kupotea atakapokuwa mtu mzima, au atakapoondoka nyumbani na kuanza kujitegemea.

Upande mwingine wa adhabu ni mtoto huanza kujenga hisia za kisasi ndani yake. Anaweza kufanya vitu kwa lengo la kushindana na matokeo yake kuathiri ukaribu wake na mzazi.

Ni vyema kutumia adhabu kama njia ya mwisho ya kumsaidia mwanao. Mwadhibu mtoto kwa upendo, na rudisha uhusiano baada ya adhabu. Kadhalika, usijenge mazoea ya kumwadhibu mwanao ukiwa na hasira.


Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»