Jinsi ya Kumfundisha Mtoto Kuwa Mwuungwana

Umewahi kumpa mtu kitu anachokihitaji lakini haoni sababu ya kusema, ‘asante’? Mtu anakukosea na hawezi kusema, ‘samahani’, ‘nisamehe’? Wapo wengine hata ufanye vizuri namna gani kusema, ‘hongera umefanya vizuri’ ni kama adhabu na kujishushia hadhi. Hizi ni baadhi ya tabia zinazoweza kuonesha namna mtu asivyo muungwana na zinaweza kumpunguzia thamani yake mbele ya jamii.


Uungwana ni namna mtu anavyoweza kujali hisia za wengine. Kuelewa mwenzako anataka nini, anajisikiaje unaposema maneno fulani, anachukuliaje unapomfanyia mambo fulani na mengineyo kama hayo. 

Kuna msemo uliozoeleka kuwa tabia za watoto ni sura ya walivyo wazazi wao. Tafsiri ya msemo huu ni kuwa kile anachokifanya mtu, kwa kiasi kikubwa, kinatokana na yale anayojifunza kwa wazazi wake. Ndio kusema uungwana anaojifunza mwanao unakutegemea namna wewe mzazi unavyojiweka mbele yao, kwa maneno, kwa matendo na hata kwa tabia.
Uungwana ni tabia tunayojifunza. Hatuzaliwi nayo PICHA: @bwaya

Hebu tutazame mambo manne muhimu unayoweza kuyawekea mkazo unapomfundisha mwanao uungwana.

Kushukuru

Kushukuru ni kurudisha fadhila unazotendewa na wengine. Unapopewa huduma nzuri dukani, kwa mfano, ni uungwana kushukuru hata kama ni kweli umeilipia huduma hiyo. Tabia ya kushukuru tunajifunza na hatuzaliwi nayo. Ikiwa unataka mwanao awe mtu mwenye uwezo wa kutambua mema anayotendewa na wengine, ni muhimu uitilie mkazo tabia hata ikibidi kwa kuweka mazingira ya kulazimisha.

Mfano, jenga utaratibu wa kudumu unaomlazimisha kila aliyeshiriki chakula hapo nyumbani kusema, ‘asante’. Utamaduni huu wa kushukuru unawezekana ikiwa wewe mwenyewe utaanza kuonesha mfano. Mshukuru mwezi wako mbele ya watoto wako. Washukuru watoto wako wanapokutendea kile unachokipenda. Kadhalika, wakumbushe kushukuru kila wakati.

Kupongeza

Mtu mwingine anapofanya jambo zuri ni uungwana kumpongeza. Pongezi humfanya anayepongezwa kujisikia vizuri. Mfundishe mtoto kutambua mazuri yanayofanywa na wengine na kutamka maneno sahihi.

Kuwa mfano kwa kutoa pongezi. Tafuta kutambua jitihada zinazooneshwa na wanafamilia na toa pongezi kwa moyo wa dhati. Kwa mfano, wapongeze watoto kwa jitihada wanazoonesha katika masomo. Mpongeze mke/mume wako anapofanya vizuri mbele ya watoto na bila aibu. Wahimize wanao kupongezana ili kujenga tabia ya kupongeza wengine.

Kuomba msamaha na kusamehe

Kukosea ni sehemu ya mapungufu yetu kama binadamu. Lakini si kila mtu anaweza kuwa tayari kuomba msamaha hata pale anapojua amekosea. Wanafikiri kuomba msamaha ni kujishushia hadhi zao. Ikiwa unataka mwanao awe na tabia ya kuomba msamaha na kuwasamehe wanaomkosea unawajibika kumfundisha.

Onesha mfano wewe mwenyewe kwa kuomba msamaha mbele ya wanao. Mwombe msamaha mke/mume wako hata kwa mambo madogo unayomkosea. Waombe msamaha wanao unapogundua umefanya kosa. 

Walazimishe na wao kuombana msamaha wanajikuta kwenye makosa. Ukweli ni kwamba mtoto anapokuwa na tabia ya kuomba msamaha, ni rahisi kusamehe wengine pale anapokosewa.

Kuwajali wengine

Kuthamini wengine ni kujiona kuwa huwezi kuwa bora kuliko watu wengine. Hiyo haina maana kuwa hujiamini. Hapana. Kimsingi unapojiamini ni rahisi sana kuwathamini wengine. Unao wajibu wa kumfundisha mwanao tabia ya kuwathamini watu wengine.

Anza kwa kuwaonesha watoto wako vile unavyowathamini. Wanapoumia, onesha kujali na wape pole bila kuchelewa. Watakapojua unawajali, hawatapata tabu kuwajali wengine. Wakumbushe wajibu wao wa kutoa pole kwa wenye shida na wanaoumia. Kwa kufanya hivyo utajenga mazoea mazuri ya kuwajali wengine.


Fuatilia safu ya Uwanja wa Wazazi kila Alhamisi kwenye gazeti la Mtanzania kwa makala kama hizi.

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»