Kujitambua ni Kushinda Ubinafsi, Kujali Mahitaji ya Wengine?
Tulianza
kudodosa suala la kujielewa katika makala yaliyopita. Kama tulivyodokeza, kujielewa
kunakwenda sambamba na kuelewa msukumo ulio nyuma ya yale tuyatendayo kila siku.
Katika sehemu hii, tutaangalia kwa ufupi kwa nini kujitambua ni zaidi ya ule ‘ubinafsi’
unaoishi ndani yetu.
Kutokusikiliza matakwa ya wengine?
Suala
la kujielewa lina mjadala mrefu na wenye kuchanganya. Kila jamii, utamaduni na
hata mtu mmoja moja, hulitazama suala hili kwa jicho tofauti. Katika jamii
zinazotukuza uhuru wa mtu binafsi, kwa mfano, ‘sisi’ ni yale tuliyonayo ndani
yetu yanayotuwezesha kujitegemea na kujiona kama watu walio huru tuliotengwa na
‘utumwa’ wa matarajio na matakwa ya wengine.
Kwa
maana hiyo, kujielewa ni kujipatia uwezo wa kuingia ndani mwetu, kujikagua na kuibua
yale tuliyonayo bila kuzingatia sana
maoni ya wengine. Kuingia ndani mwetu maana yake ni kuchunguza malengo yetu binafsi –ambayo
yanaweza kuwa kinyume kabisa na matarajio ya wengine– ili kuona namna
tunavyoweza kujiletea manufaa binafsi.
Kwa
mtazamo huu, watu wengine wanabaki na mchango wa aina mbili kwetu; ni ama kutusaidia
au kutuchelewesha kufikia malengo yetu. Wa kundi la kwanza, ni lazima wakubali
kuheshimu ubinafsi wetu na hivyo tuwape nafasi ya kuendelea kuwa nao; wa kundi la pili tunajitenga nao kwa sababu moja kubwa; nao wanahangaika na ubinafsi wao na hivyo hawaoni uthamani wa ubinafsi (u-sisi) tulionao.
Kuweka
mbele malengo binafsi?
Tutumie
mfano mmoja rahisi. Kijana anapoanza maisha hujikuta akiwa katikati ya majukumu
mengi yenye mchanganyiko wa matarajio yake binafsi na ya jamii inayomzunguka. Kijana huyu mwenye
mshahara mdogo hujikuta akilazimika kuchagua kipi kati ya kufikia malengo binafsi na kusaidia
wategemezi wake kama ndugu, marafiki na jamii inayomzunguka.
Tukitumia
maelezo hayo hapo juu, maana yake ni kwamba kama kijana huyu anajielewa, basi analazimika
kuchagua kwenda mbele ‘kimaendeleo’ na kamwe asiendekeze matarajio ya wengine yanayoelekezwa
kwake. Ndio kusema awe tayari kusitisha ukaribu na marafiki wasio msaidia, apunguze mawasiliano na ndugu zake masikini kule kijijini kwake ambao kimsingi ‘wanambughudhi kuchelewesha utilimifu wa ndoto zake’. Hatua hizo za 'kujitenga na usumbufu wa jamii' ni za lazima ili kumpa fursa kijana huyo kuelekeza nguvu zake katika kufikia malengo yake mbali na matarajio ya wale wanaomtegemea.
Hiyo,
hata hivyo, haina maana kwamba kijana huyu aachane na jamii wala
asijilinganishe na wengine katika jamii. Hapana. Kijana huyu anatarajiwa kufuatana
kwa karibu sana na makundi ya vijana ‘wenye mtazamao wa kimaendeleo’ wanaoweza
kumpa hamasa ya kufikia malengo yake binafsi. Kwa kawaida, malengo ya kijana
huyu ni yale ya kujilimbikizia mali na utajiri kuliko kuisaidia jamii masikini
inayomzunguka. Kama ni elimu, lazima imsaidie kujimbikizia mali. Vinginevyo, elimu hiyo haina maana.
Kadhalika, kujilinganisha na wengine ni muhimu. Kwa hiyo kadri
anavyoendelea ‘kufanikiwa’ kijana huyu anapaswa kujiongezea
imani na mshawasha wa kufikia matakwa yake binafsi kwa kuangalia namna anavyokwenda na kasi ya 'vijana wenzake wa kimaendeo' na namna anavyowazidi vijana 'wasio na mtazamo wa kimaendeleo'. Kimsingi, furaha yake inaongezeka kadri anavyowazidi wengine na kujiongeza kibinafsi. Kilicho muhimu ni malengo yake binafsi.
Vipi matarajio
ya wengine?
Mtazamo
wa pili wa kujitambua unakinzana kabisa na huo wa kwanza. Kujitambua maana yake ni kuelewa wengine
wanatarajia nini kwetu. Katika jamii za kijamaa zinazothamini mshikamano wa kidugu, ni rahisi kuulewa mtazamo huu.
Furaha ya kuwasaidia wengine Picha: Golf/Getty Images |
Kujielewa
hakuangaliwi kwa macho ya matakwa yetu binafsi pekee.
Ndio kusema ‘sisi’ haitenganishiki na matarajio ya jamii inayotuzunguka au makundi tunayojipambanua nayo hata kama wakati mwingine hatukubaliani nayo.
Ndio kusema ‘sisi’ haitenganishiki na matarajio ya jamii inayotuzunguka au makundi tunayojipambanua nayo hata kama wakati mwingine hatukubaliani nayo.
Kujitambua, kwa maana hiyo, ni kwenda
nje ya matakwa yetu binafsi.
Kujielewa ni kufaidiana na wengine, kutegemeana na wengine na wakati mwingine kujitazama na kujipima kwa kurejea uhusiano wetu na wengine.
Kujielewa ni kufaidiana na wengine, kutegemeana na wengine na wakati mwingine kujitazama na kujipima kwa kurejea uhusiano wetu na wengine.
Katika
mazingira haya, swali kuu linalojibu ‘sisi ni nani’ linakuwa, ‘watu wengine
wananionaje?’ Watu wa kundi langu, watu wa chama changu, watu wa kazini kwangu,
watu wa imani yangu, familia yangu wanatarajia nini kwangu? Nina kipi cha kuwapa watu wanaonizunguka? Kwa hiyo tunaona hapa kujitambua ni ule utayari wa kwenda mbele ya matamanio, matakwa, malengo binafsi na kujipima kwa kutumia kwa namna tunavyoweza kuchangia ustawi wa wale wanaotuzunguka.
Kukubali
kucheleweshwa?
Tukirejea
mfano wa kijana tuliyemtaja awali, kijana yule atakuwa anajielewa ikiwa ataweza
kujitazama kwa kusaili nafasi aliyonayo katika jamii. Kijana yule atakuwa
anajielewa kama ataweza kuamua kufanyika msaada kwa wengine hata ikibidi kwa gharama ya
kuchelewesha matakwa na matamanio yake binafsi. Kwamba (kijana yule) awe tayari kufikiria
kile anachoweza kufanya ndani ya uwezo wake kuwasaidia ndugu
zake masikini kule kijijini na wengine wanaomzunguka.
Kijana
yule atakuwa anajitambua ikiwa ataweza kuchelewesha ndoto zake za kufanana na ‘vijana
wa mjini’ ili awe jibu la changamoto za watu anaojua wanamhitaji. Hilo
linawezekana ikiwa kijana yule atakuwa tayari kuendelea kufungamana na marafiki ‘wasiomsaidia’
kwa sababu tu anaelewa kuwa pengine marafiki hao nao wanamhitaji.
Mkanganyiko
usio halisia?
Katika
kuhitimisha, pengine ni vizuri tujikumbushe kuwa kujielewa haliwezi kuwa tukio
la siku moja. Kujielewa ni safari ndefu kwa sababu, kama tulivyoona, zipo
tofauti za kimtazamo zinazoweza kuathiri namna tunavyopima kujielewa kwetu. Pale
tunapodhani tunajitambua, wakati mwingine, wengine hutuona kinyume.
Kadhalika,
ni ukweli ulio bayana kuwa tunafanya mengi kwa msukumo tusiouelewa vyema. Wakati
mwingine hatujui kwa nini tunatenda tuyatendayo. Kwa mfano, twaweza kuwa na tabia
fulani tusizozipenda lakini twaendelea kuwa nazo. Je, tunaweza kujielewa na bado
tusijue kwa nini tunayafanya yale tuyafanyayo? Je, huo hauwezi kuwa ushahidi wa
kwa nini wakati mwingine hatujitambui hata pale tunapofikiri tunajitambua?
Labda. Hiyo, hata hivyo, haimaanisha hatuwezi kujitambua.
Au ni kushinda
'u-mimi'?
Kwa
kuwa tunapenda mahitimisho, nihitimishe kwa maoni binafsi. Swali la ‘sisi ni
nani’ ni swali la kujielewa. Kujielewa ni mchanganyiko wa kufahamu sisi (tunaojiuliza
swali hilo) tunataka nini, hali kadhalika, wengine wanaotuzunguka nao wanatarajia
nini kwetu. Vile vile, kujielewa ni kujua na kuvikubali vile tulivyonavyo na kukubali wajibu wetu kama sehemu (muhimu) ya kujibu mahitaji ya wengine.
Kujielewa
ni kuthamini wengine, kuwatanguliza wengine, kuwainua wengine bila kutarajia
manufaa kutoka kwao isipokuwa furaha inayotokana na vile tunavyoweza kuwanufaisha
wengine hata ikibidi kwa gharama yetu. Kujitambua ni kufahamu iliko furaha
yetu. Furaha inayotokana na kuwanufaisha na kuwainua wengine kwa haki. Kujielewa ni kushinda u-mimi. Unakubaliana
na mtazamo huu? Inawezekana?
Inaendelea
Makala haya yalichapishwa kwenye
gazeti la Mtanzania. Kwa mijadala zaidi fuatilia safu ya Saikolojia katika
gazeti la Mtanzania kila Alhamisi.
Barua
pepe: bwaya@mwecau.ac.tz
Maoni
Chapisha Maoni