Mazingira Manne ya Kimalezi Yanayotengeneza Tabia za Watoto
Watafiti
wa makuzi na malezi wanasema mtoto anahitaji mazingira yanayomchangamsha
kihisia, kiakili, kimwili na kimahusiano. Anapochangamshwa vyema, tunaambiwa,
mtoto hujisikia utulivu wa moyo unaomfanya awe karibu na wazazi na watu wengine
wanaomzunguka. Anapokosa kuchangamshwa, mtoto hujenga uduwavu unaojenga tabia
za kujilinda na uchungu wa kujiona anapuuzwa. Katika makala haya, tunaangazia
mambo manne yanayoweza kumchangamsha mtoto kihisia na kimahusiano na hivyo kutengeneza
tabia na mitazamo yake.
Huu
ni uwezo wa mzazi kujua mtoto anataka nini na kwa wakati gani. Kwa mfano mtoto anapolia
yaweza kuwa njaa, maumivu, hasira, wasiwasi, kutafuta kusikilizwa na kadhalika.
Mzazi anayeweza kuelewa vizuri ujumbe huo humfanya mtoto ajione mwenye sauti
inayosikika.
Wakati mwingine ni vigumu kuelewa kwa nini watoto hupenda kucheza karibu muda wote. Ni hitaji lao. Picha: APF |
Kinyume
chake ni kutokutambua na wakati mwingine kupuuza anachokihitaji mtoto. Ni
pamoja na kuchukua hatua zinazokidhi mahitaji yetu ambayo kimsingi si yale ya mtoto
mwenyewe. Mfano ni pale mtoto anapotaka kucheza na wenzake, lakini mzazi asionekane
kujali hitaji hilo na kumwamuru akalale. Kumwelewa ni kumfanya mtoto akalale
hali akiamini hitaji lake la kucheza linaeleweka na halijapuuzwa.
Kumkubali bila kujali alivyo
Mtoto
anapozaliwa mambo mengi hubadilika katika familia. Kuna kubadilika kwa
utaratibu wa kulala na kuamka, mwonekano na umbile la mwili (kwa mama), na hata
tabia. Kukubali kubadilika shauri ya mtoto ni kupokea jukumu zito la malezi. Kadhalika,
kumkubali mtoto bila kujali jinsia yake, ulemavu wake, rangi isiyo tarajiwa, hutuma
ujumbe unaomjengea mtoto kujiamini.
Kinyume
chake ni kumfanya mtoto ajisikie kukataliwa kwa sababu pengine hayuko katika
hali iliyotarajiwa na wazazi au kuna sababu nyingine. Tunajua, kwa mfano, wapo
wazazi tunaoacha kuwanyonyesha watoto mapema bila sababu za msingi isipokuwa
labda kuogopa kupoteza umbile la usichana. Kitendo hiki chaweza kuchangia kuzorotesha
hali ya mtoto kujiamini.
Kushirikiana
naye
Tangu
kuzaliwa, mtoto huhitaji kuwasiliana na kushirikiana na watu wanaomzunguka. Mfano,
hutabasamu anapowaona watu akitafuta kushirikiana nao. Kumpa nafasi ya kuhusiana
naye humfanya ajisikie kuthaminiwa.
Kinyume
chake ni kushindwa kushirikiana nae na kutokuelewa hitaji la uhuru wake kwa
kumwingilia kupita kiasi. Hali hii humfanya ajisikie kubanwa na hujiona hana
uwezo wa kufanya lolote bila ‘msaada’ wa mtu mwingine. Matokeo yake mtoto hunyong'onyea
na kupoteza kujiamini.
Kuwa
na muda wa kupatikana
Kupatikana
ni kuwepo kwenye maisha ya mtoto kimwili na kihisia. Ni kuwa na muda wa kutosha
na mtoto ili kufahamu yanayoendelea kwenye maisha yake. Kuahirisha 'mambo
mengine muhimu' ili kuwa na muda na mtoto hujenga hali ya kuaminika.
Kinyume
chake, ni kuweka mbele shughuli nyingine za kimaisha tunaziziona kuwa za maana
zaidi na wakati mwingine kuwaachia wengine jukumu letu la malezi. Hali hii
huweza kumfanya mtoto ajione hathaminiki na hujenga tabia za kujihami.
Matokeo
ya mazingira hayo ni nini?
Barua pepe: bwaya@mwecau.ac.tz
Somo zuri sana bwana Christian Bwaya
JibuFuta