Mazingira Manne ya Kimalezi Yanayotengeneza Tabia za Watoto

Watafiti wa makuzi na malezi wanasema mtoto anahitaji mazingira yanayomchangamsha kihisia, kiakili, kimwili na kimahusiano. Anapochangamshwa vyema, tunaambiwa, mtoto hujisikia utulivu wa moyo unaomfanya awe karibu na wazazi na watu wengine wanaomzunguka. Anapokosa kuchangamshwa, mtoto hujenga uduwavu unaojenga tabia za kujilinda na uchungu wa kujiona anapuuzwa. Katika makala haya, tunaangazia mambo manne yanayoweza kumchangamsha mtoto kihisia na kimahusiano na hivyo kutengeneza tabia na mitazamo yake.
Kumwelewa anataka nini

Huu ni uwezo wa mzazi kujua mtoto anataka nini na kwa wakati gani. Kwa mfano mtoto anapolia yaweza kuwa njaa, maumivu, hasira, wasiwasi, kutafuta kusikilizwa na kadhalika. Mzazi anayeweza kuelewa vizuri ujumbe huo humfanya mtoto ajione mwenye sauti inayosikika.

Wakati mwingine ni vigumu kuelewa kwa nini watoto hupenda kucheza karibu muda wote. Ni hitaji lao.  Picha: APF

Kinyume chake ni kutokutambua na wakati mwingine kupuuza anachokihitaji mtoto. Ni pamoja na kuchukua hatua zinazokidhi mahitaji yetu ambayo kimsingi si yale ya mtoto mwenyewe. Mfano ni pale mtoto anapotaka kucheza na wenzake, lakini mzazi asionekane kujali hitaji hilo na kumwamuru akalale. Kumwelewa ni kumfanya mtoto akalale hali akiamini hitaji lake la kucheza linaeleweka na halijapuuzwa.

Kumkubali bila kujali alivyo

Mtoto anapozaliwa mambo mengi hubadilika katika familia. Kuna kubadilika kwa utaratibu wa kulala na kuamka, mwonekano na umbile la mwili (kwa mama), na hata tabia. Kukubali kubadilika shauri ya mtoto ni kupokea jukumu zito la malezi. Kadhalika, kumkubali mtoto bila kujali jinsia yake, ulemavu wake, rangi isiyo tarajiwa, hutuma ujumbe unaomjengea mtoto kujiamini.

Kinyume chake ni kumfanya mtoto ajisikie kukataliwa kwa sababu pengine hayuko katika hali iliyotarajiwa na wazazi au kuna sababu nyingine. Tunajua, kwa mfano, wapo wazazi tunaoacha kuwanyonyesha watoto mapema bila sababu za msingi isipokuwa labda kuogopa kupoteza umbile la usichana. Kitendo hiki chaweza kuchangia kuzorotesha hali ya mtoto kujiamini.

Kushirikiana naye

Tangu kuzaliwa, mtoto huhitaji kuwasiliana na kushirikiana na watu wanaomzunguka. Mfano, hutabasamu anapowaona watu akitafuta kushirikiana nao. Kumpa nafasi ya kuhusiana naye humfanya ajisikie kuthaminiwa. 

Kinyume chake ni kushindwa kushirikiana nae na kutokuelewa hitaji la uhuru wake kwa kumwingilia kupita kiasi. Hali hii humfanya ajisikie kubanwa na hujiona hana uwezo wa kufanya lolote bila ‘msaada’ wa mtu mwingine. Matokeo yake mtoto hunyong'onyea na kupoteza kujiamini.

Kuwa na muda wa kupatikana

Kupatikana ni kuwepo kwenye maisha ya mtoto kimwili na kihisia. Ni kuwa na muda wa kutosha na mtoto ili kufahamu yanayoendelea kwenye maisha yake. Kuahirisha 'mambo mengine muhimu' ili kuwa na muda na mtoto hujenga hali ya kuaminika.

Kinyume chake, ni kuweka mbele shughuli nyingine za kimaisha tunaziziona kuwa za maana zaidi na wakati mwingine kuwaachia wengine jukumu letu la malezi. Hali hii huweza kumfanya mtoto ajione hathaminiki na hujenga tabia za kujihami.

Matokeo ya mazingira hayo ni nini?

Manne hayo kwa pamoja yana athari kubwa mbili. Kwanza, yanaathiri namna mtoto anavyojiona yeye mwenyewe na pili, namna anavyowaona na kuhusiana na watu wengine wanaomzunguka. Mchanganyiko wa mazingira hayo manne ya kimalezi, kama tulivyoona hapo juu, yanaweza kuzaa tabia kuu nne kwa mtoto.
Barua pepe: bwaya@mwecau.ac.tz

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»