Unavyoweza Kukuza Tabia Njema kwa Mwanao -3

TUMEKWISHA kuona kuwa mtoto hakosi adabu kwa bahati mbaya. Kila anachokifanya kina malengo yaliyojificha. Malengo haya, kama tulivyoona, mara nyingi hayako sahihi. Ni mbinu tu za kutafuta ukaribu na mzazi ambazo kimsingi zimejengwa kwenye tafsiri isiyosahihi.

Makala haya yanaangazia malengo mawili kati ya manne yanayowafanya watoto waonyeshe utovu wa nidhamu. Kadhalika, tunaangalia namna tunavyoweza kuuelewa ujumbe uliofichwa kwenye malengo hayo.
PICHA: ablf.tk

Jambo la msingi la kuzingatia ni kuwa unapoelewa ujumbe wa tabia ya mtoto unakuwa kwenye nafasi nzuri ya kuchukua hatua sahihi zitakazomsaidia mtoto kurekebisha tafsiri, hisia na maamuzi potovu aliyonayo.

Kutafuta usikivu

Wakati unaondoka nyumbani, uliahidi kumletea mwanao zawadi. Ulifanya hivyo kama namna ya kuachana naye kirahisi. Umerudi nyumbani usiku, umechoka na majukumu yako ya siku. Mwanao amekusubiri kwa shauku kukuona. Mara unakumbuka, hukuja na zawadi uliyoahidi. Unamwomba msamaha kirahisi kwa sababu hata hivyo, hukumaanisha ulichokisema.

Kichwani unafikiri namna ya kukamilisha kazi zinazotakiwa kesho ofisini. Mwanao akiwa amekata tamaa anakuangalia ukichukua kompyuta na kuelekea mezani. Unamwelekeza kuangalia kipindi cha watoto kwenye televisheni ili akuche ufanye kazi zinazokusubiri.

Unapoanza kazi, mtoto anaacha kipindi, anahamia kwako. Inakuwa bughudha. Unamwambia kwa upole arudi kutazama televisheni kwa sababu, ‘baba ana kazi muhimu anahitaji kuimaliza.’ Unambusu na kumwelekeza pa kwenda. Baada ya dakika mbili, mtoto anaanza kugombana na mwenzake. Vilio na kelele. Unainuka kuamua ugomvi usioisha. Mtoto hanyamazi na kazi yako haiendi.

Anachokifanya mtoto katika mazingira haya ni kutafuta kusikika kwako. Anaamini humwoni kama mtu anayehitaji kusikilizwa. Kwa hiyo, kukusumbua, kufanya vitu vya ‘kijinga’, kukung’ang’ania, kudeka, kupiga kelele ni namna yake ya kutafuta usikivu usiompa.

Watoto huamini tabia hizi tusizozitaka kama kudeka, kulia lia, kelele zitawaunganisha na wazazi wao. Wasichokijua ni kuwa, kwa mzazi, tabia hizi ni utovu wa nidhamu. Una wajibu wa kuelewa ujumbe uliojificha kwenye haya anayofanya mtoto.

Ujumbe wenyewe ni, ‘Ninakukosa. Naomba uwe na muda na mimi.’ Mzazi anapoamua kumpa muda mtoto muda wake, mtoto atajisikia kuwa karibu na mzazi na atajiona ni mtu mwenye thamani. Kulia lia, kelele, ghasia, kudeka, kunaisha.
Ndio kusema, badala ya kumkasirikia mtoto anayehitaji kuwa karibu na wewe, utamsaidia kwa kuacha unachokifanya na kumpa usikivu.

Pengine umekuwa na mambo mengi. Hujatulia nyumbani. Suluhu ni kuwa na muda wa kufanya mambo yanayompa ujumbe kuwa, ‘Ninakupenda. Ninakujali kuliko simu/kompyuta.’

Hiyo, hata hivyo, haimaanishi muda wote uwe na mtoto. Hapana. Wekeza muda kwa mwanao unapopata nafasi. Weka utaratibu atakaouelewa. Unaporudi nyumbani pata dakika chache za kujua anaendeleaje. Fanya maongezi naye akiwa mwenyewe. Mtamkie maneno yanayomjenga.

Nenda na mwanao matembezini mkafanye kile anachopenda kukifanya. Atajiona mtu mwenye nafasi muhimu kwenye maisha yako na hatakuwa na sababu ya kuwa msumbufu.

Kulipiza kisasi

Amos ana miaka saba. Baba yake ni mfanyabiashara na mama ni mtumishi wa serikali. Kwa kawaida, baba yake hutumia muda mwingi kwenye biashara zake na mama pia husafiri mara kwa mara.

Wikiendi moja, baba anamchukua Amos na mdogo wake kwenda matembezini.  Amos anabembea, anaogelea na kushiriki kwenye michezo ya kila namna. Rebeca ni mdogo wake wa miaka mitatu. Hawezi kushiriki michezo mingi. Wakati Amos anacheza, wazazi wake wanajitahidi kuwa karibu na Rebeca.

Baba anamrusha rusha Rebeca juu huku mama akichekelea kwa pembeni. Amos anajifanya haoni lakini uvumilivu unamshinda anaposikia Rebeca akiambiwa ni mzuri kuliko watoto wote.

Muda wa kuondoka umefika. Amos haongei kwenye gari. Mama yake anajaribu kumsemesha lakini Amos anajifanya hasikii. Njiani, unazuka ugomvi na mdogo wake. Baba anajisikia kukata tamaa inakuwaje Amos anakuwa mgomvi.

Anamkumbusha Amos kuwa ni dhambi kugombana na mdogo wake. Nyumbani hali ni hiyo hiyo. Amos amekasirika. Baba anaamua kumchapa kwa kuwa na kisirani.

Tabia alizoonyesha Amos ni kulipiza kisasi. Amos amekasirika kuona Rebeca ‘anamzidi kete’ kwa wazazi. Kunyamaza, kugombana kunampunguzia maumivu yake kwa sababu anakuwa amelipiza kisasi. Mtoto anayelipiza kisasi hutukana, hupigana, hudanganya, anaweza kuiba, kuharibu vitu, na hata kuamua kushindwa kitu kwa makusudi.

Huenda umeshakutana na mazingira kama haya. Mtoto anaweza kufanya kitu kinachokuudhi, kinachokatisha tamaa, kitakachokusukuma kumwadhibu. Mtoto anapofanya tabia kama hizi, anajaribu kusema moyo wake umeumia.

Unaweza kumwuumiza mtoto bila kujua. Kuwa na matarajio makubwa kupita uhalisia kunaweza kumwumiza mtoto. Unamfanya ajisikie, ‘Kwa hiyo baba inaonekana utanipenda pale tu nitakapofaulu na kuwa malaika.’ Hisia hizo pekee zinaweza kuwa chanzo cha maumivu makubwa moyoni.

Wakati mwingine, mtoto anakuwa ameumizwa na mtu mwingine. Labda mwalimu shuleni amemwambia ‘Mjinga sana wewe.’ Anarudi na kisasi nyumbani. Maumivu ya kuambiwa ni mjinga yanamsukuma kuwafanya wengine wajione wajinga kama yeye. Anapofanya hivyo, anajaribu kupunguza maumivu ya nafsi yake.

Hulka ya mwanadamu ni kuwaumiza wanaomwumiza. Mzazi anapoumizwa na mtoto mwenye kisasi, naye husukumwa kumwumiza kwa kumwadhibu. Kwa juu juu tunafikiri tunamsaidia kurekebisha tabia. Lakini adhabu tunayompa inamfanya mtoto aumie zaidi. Akiumia, ndani yake anajenga hitaji la kutaka kulipiza kisasi zaidi.

Kuzuia mzunguko huu wa kisasi, ni vyema kwanza kuelewa ujumbe uliojificha kwenye tabia mbovu anazozionyesha mtoto, ‘Nimeumia; naomba uelewe hisia zangu.’ Mtoto anayejisikia kuumia analipa kisasi kutafuta namna ya kusaidiwa kupunguza maumivu yake. Kwa mshangao wake, mara nyingi, kinachotokea ni kinyume. Wazazi ‘humsaidia’ kwa kumwumiza zaidi.

Wakati mwingine, kumwumiza mtoto kunaweza kuonekana kama ni kutatua tatizo. Mtoto anaweza kutulia kwa sababu tu anaogopa kuumia zaidi. Lakini kufanya hivyo kunamfundisha kuwa wazazi hawaaminiki. Mazingira haya ya kutokuaminika yanajenga ukuta kati ya mzazi na mtoto hata kama kwa nje, mambo yanaweza kuonekana kuwa shwari.

 Kwa ushauri elekezi kwa masuala ya malezi na makuzi niandikie: christianbwaya@gmail.com, 0754-870-815

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye
Soma zaidi »»

Zijue Tabia Nne za Kiongozi Bora Kazini

Picha
Ufanisi kazini, kwa kiasi kikubwa, unategemea uwezo alionao kiongozi. Huyu ni mtu mwenye mamlaka yanayompa sauti ya kuhamasisha watu kujiwekea dira na utaratibu wa kuifikia dira hiyo. Kiongozi anatambulishwa na uwezo wake wa kuwavuta na kuwashawishi watu makini kutumia vipawa , ujuzi na uzoefu walionao katika kuwezesha kufikia malengo mapana ya kampuni, taasisi au kikundi husika.
Soma zaidi »»

Tabia za Mtoto wa Miaka 0 – 3 Kimahusiano na Kihisia

Katika makala yaliyopita , tuliangalia matukio muhimu ya kimakuzi katika maeneo mawili makubwa ya ukuaji wa mtoto nayo ni 1) kimwili na 2) kiakili. Katika sehemu hii ya pili, tunasaili ukuaji wa kimahusiano na kihisia ili kutazama yabia zinazojitokeza pasipo kuathiriwa na malezi na haiba ya wazazi. Kwa lugha nyingine, haya ni matarajio ya mtoto yanayoendana na umri wake bila kuingiliwa na matarajio na yanayofanywa na mzazi kwake.
Soma zaidi »»