Kumsaidia Mtoto Kujifunza na Kumudu Lugha

Lugha ni nyenzo muhimu sana tunayoihitaji katika maisha. Hatuwezi kufikiri vizuri, kuongea kwa ufasaha, kusikiliza, kueleza mambo tuliyokutana nayo na hata tunayoyatarajia siku zijazo bila kuhitaji lugha. Ni wazi tunalazimika kutumia maneno au ishara kuwasiliana na wanaotuzunguka.

Mjadala wa namna gani mtoto hujifunza lugha ya mama una historia ndefu. Kwamba mtoto huzaliwa na asili ya lugha inayoongoza namna anavyojifunza lugha au ni mazingira anayokulia ndiyo yanayomwezesha kujifunza, ni vigumu kuhitimisha kwa hakika.

Hata hivyo, kuna ukweli kwamba ili mtoto ajifunze lugha ipasavyo anahitaji kuwa na uwezo fulani anaozaliwa nao unaomwezesha kuelewa kanuni muhimu za lugha bila msaada mkubwa. Lakini pia mazingira, anayokulia mtoto, nayo yana nafasi kubwa ya kumwezesha kujifunza na kumudu lugha ya kwanza kirahisi.


Hatua za mtoto kujifunza lugha

Tangu mtoto anazaliwa hujaribu kuwasiliana na wanaomzunguka. Kulia ni lugha ya kwanza anayoitumia mtoto kuwasiliana na wengine. Hulia kuonesha kutokuridhishwa, wasiwasi, maumivu au hata kutafuta kusikilizwa. Lakini kadri mtoto anavyozidi kukua, mbinu ya kulia kama namna ya kuwasiliana hupungua na mtoto huanza kujifunza kuwasilisha hisia zake kwa kutumia sauti zisizoeleweka.

Mama akimsaidia mtoto kujifunza  PICHA: readingrockets.org
Ni kawaida kwa watoto wa miezi miwili hadi sita kucheza kwa kutoa sauti kama Brrrr-brrrrr! Da-da-da-da! zinazoonesha furaha na sisi wazazi wakati mwingine huziigiza sauti hizo kama namna ya kuonesha furaha yetu tunapokuwa nao.

Mpaka anapofikia umri wa miezi sita, mtoto huanza kujifunza lugha ya mama yake hatua kwa hatua. Kwa mazingira yetu kuna maneno ya awali kama ‘mama’, ‘dada’ ambayo kwa kawaida mtoto huanza kuyatamka kama ishara ya kuanza kuongea.

Kadri anavyoendelea kusikia maneno kwa watu wanaomzunguka, ndiyo anavyoongeza maneno anayoweza kuyatamka siku kwa siku. Katika umri wa miaka mitatu na minne mtoto huiga maneno mengi zaidi hasa yale anayoyasikia yakitamkwa mara kwa mara katika mazingira yake.

Wakati mwingine neno moja kwa mtoto humaanisha zaidi ya jambo moja. Mfano neno ‘mma’ laweza kuwa na maana ya ‘mama’, ‘maji’, ‘njaa’ na kadhalika. Ni kama vile mtoto huonekana kuelewa vitu vingi zaidi ya vile anavyoweza kuvitamka kwa maneno yake.

Katika umri wa miaka mitano na sita mtoto huanza kumudu lugha na huwa mwongeaji. Hupenda kusimulia yale anayokutana nayo na kuuliza maswali mengi. Kadri anavyopata msaada kwa wanaomzunguka, mtoto hujifunza msamiati zaidi. Baada ya miaka sita, mtoto huwa bingwa wa lugha na huweza kuitumia kwa ufasaha katika kufikiri asiyoyaona.

Kumsaidia mtoto kujifunza kuongea

Njia ya kwanza iliyozoeleka ni kuongea na mtoto mchanga kwa lugha ya kitoto. Hii ni lugha yenye kutumia maneno rahisi yanayotamkwa kwa sauti ya juu kuliko kawaida. Lengo la lugha hii ni kumhamasisha mtoto kuvutiwa kuongea. Kadri tunavyojibidiisha kuongea naye kitoto tunampa hamasa ya kujifunza.

Kadhalika, kurudia kutamka kwa usahihi maneno na sentensi anazojaribu kuzitamka mtoto humsaidia kuiga utamkaji bora zaidi wa maneno. Mfano, anaposema, ‘mma’ tunaweza kurudia kwa marekebisho, ‘Unataka maji? Chukua m-to-to!’ Kurudia maneno yake hukuza uwezo wake wa kuongea bila kuchelewa.

Vile vile, kuongezea maana ya kile anachokisema mtoto humsaidia kujifunza matumizi sahihi ya lugha. Kwa mfano, anaposema, ‘baba kuja’, tunaweza kumsaidia kutengeneza sentensi fupi na sahihi zaidi kama, ‘Ndio! Baba anakuja!’ Kufanya hivi humharakishia mtoto kuelewa namna ya kujieleza kwa kutumia sentensi rahisi.

Sambamba na hiyo, tunaweza kumsaidia mtoto kuoanisha majina ya vitu anavyovitumia mara kwa mara na maneno husika. Mfano, anapokuwa ameshika gauni lake tunaweza kumsaidia kutamka neno ‘gauni’ ili aweze kuhusisha neno ‘gauni’ na kile anachokiona. Kwa kufanya hivyo, tunamwekea mazingira ya kuongeza zaidi msamiati wake.

Pamoja na ukweli kwamba si kila anachokifahamu mtoto anakuwa amefundishwa, bado kuna uwezekano mkubwa kuwa mtoto anayeishi kwenye mazingira yanayomtia moyo kujifunza lugha anaweza kumudu lugha kirahisi zaidi.

Inaendelea

Fuatilia safu ya Uwanja wa Wazazi katika gazeti ya Mtanzania kila Alhamisi kwa mada kama hizi.



Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»