Kujenga Uwezo wa Kufanya Maamuzi kwa Mtoto

Unajisikiaje mzazi unapogundua mtoto ameanza kujifunza tabia zisizofaa? Inaumiza, kwa mfano, kuona mtoto anaanza kujifunza wizi, kudanganya na hata kutokuwa na uwezo wa kujisimamia mwenyewe bila uangalizi wa karibu.   


Tafiti za malezi zinaonesha kuwa, kwa kiasi fulani, tabia hizi huchangiwa na kutokumpa mtoto nafasi ya kufanya maamuzi yanayohusu mambo yake mapema. Labda unaweza kujiuliza mtoto anaweza kufanya maamuzi gani katika umri ambao hata uwezo wake wa kufikiri bado ni mdogo?

Maamuzi ni kuchagua

Kufanya maamuzi ni kumpa uwezo wa kuchagua mambo rahisi kabisa bila kumfanya alazimike kufuata matarajio ya wengine ambayo pengine hayaendani na matarajio yake. Kwa mfano, kumpa mtoto nafasi ya kuchagua kifaa kipi angependa kukitumia kuchezea ni kumwezesha kufanya maamuzi yanayolingana na uwezo wake.

Maamuzi hujenga kujiamini

Kumfundisha mtoto kufanya maamuzi yake humjengea uwezo wa kujiamini kungali mapema. Kujiamini kumethibitika kumsaidia mtoto kuwa na subira hata atakapokuwa mtu mzima.  Kwa hakika, mambo mengi tunayoyafanya kama watu wazima yanategemea kwa kiasi kikubwa sana uwezo wetu wa kuwa na subira. 

Bila subira, kwa mfano, hatuwezi kudhibiti hasira, hatuwezi kuheshimu makubaliano na hata kuwa na nidhamu ya matumizi ya fedha. Kimsingi, subira ina nafasi kuwa katika maisha yetu na kwa kweli inatokana na uwezo wetu wa kufanya maamuzi. 

Picha: hoas.org


Utafiti wa ‘Marshmallow’

Mwanasaikolojia Walter Mischel aliwahi kufanya utafiti kupima nguvu ya maamuzi ya subira kwa watoto wa miaka minne. Mischel aliwapa watoto vitu vitamu viitwavyo marshmallow –mfano wa pipi kwa mazingira yetu –ili kuona kama watoto wangeweza kufanya maamuzi ya kujinyima kile wakipendacho kwa hiari yao. Watoto waliambiwa wangeweza kula pipi hizo kama wangetaka lakini kama wangesubiri mpaka atakaporudi wangepata ‘pipi’ zaidi kama takrima ya kujinyima.

Matokeo yalionesha watoto wachache waliweza kujizuia. Wengi walikula ‘pipi’ bila kungoja. Mischel aliwafuatilia watoto hao kwa miaka mingi baadae na kugundua wale waliongoja walikuwa na mafanikio makubwa shuleni na hata katika maisha.

Wenzao walioshindwa kufanya maamuzi ya kungoja hawakuwa na mafanikio na wengi waliishia kuwa na tabia zisizofaa kama wizi, matumizi ya dawa za kulevya na walipata matatizo katika mahusiano ya kimapenzi na kadhalika. Tafsiri rahisi ni kwamba kujengwa kimaamuzi mapema na kuwa na subira kunahusiana kwa karibu na mafanikio ya mtu.

Tunachoweza kufanya

Tunashauriwa kuwasaidia watoto kushiriki katika maamuzi madogo yanayolingana na umri wao tangu wakiwa wadogo. Kwa mfano, tunaweza kuwaruhusu watoto kuchagua nguo wanazopenda kuvaa, kuwashirikisha kupanga ratiba za michezo yao ili kuwafanya waweze kujiona kama watu wanaoweza kufanya maamuzi ya kujisimamia tangu mapema.

Kadhalika, tunaweza kuheshimu hisia za watoto wetu tangu wakiwa wadogo ili kuwajengea imani na uwezo walionao. Kwa mfano, wanaporipoti hisia za maumivu tusiwalazimishe kuamini vinginevyo kwa lengo la kuwafanya watulie. Kuwajengea uwezo wa kukubali hisia hasi walizonazo ni njia muafaka zaidi ya kuwasadia kukabiliana nazo na hukuza uwezo wao wa kuamua mambo yanayowahusu tangu wakiwa wadogo.

Kwa hakika, upo umuhimu mkubwa wa kuwasaidia watoto kufanya maamuzi yao kulingana na umri wao. Maisha yao ya utu uzima yatategemea sana namna wanavyofanya maamuzi. Tunao wajibu wa kuwakuza kimaamuzi tangu wanapokuwa wadogo. 

Unafahamu njia nyingine za kuwasaidia kukuza uwezo huu?


Niandikie: bwaya@mwecau.ac.tz, 0754 870 815

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»