Tunavyoweza Kuacha Tabia ya Kuhukumu Wengine

Majuzi nikiwa kwenye mgahawa mmoja mjini, waliingia watu wawili wanaume waliokuwa wamevalia mavazi yanayoashiria imani yao ya kidini. Wote wawili walipamba vichwa vyao kwa vilemba nadhifu, mmoja wao akibeba mfuko mdogo mweusi. Nyuso zao, kwa hakika zilipambwa na tabasamu pana la kirafiki lililofanya ndevu zao ndefu ziwe na mwonekano wa kupendeza. Miguu yao ilivaa viatu vya wazi na juu yake zilining’inia suruali fupi mithili ya kaptula ndefu zilizojitokeza ndani ya kanzu fupi nadhifu.


Walipokuwa wakijongea kukaa kwenye meza mojawapo, kila mmoja aligeuka kuwatazama kwa wasiwasi. Mkahawa ulijawa hali ya tahayaruki fulani isiyotarajiwa. Macho yote yaliwaelekea vijana wale wawili. Ndani ya muda mfupi, wageni wasio wa-Tanzania, ambao ndio waliokuwa wengi kwenye mgahawa huo, walianza kuondoka mmoja baada ya mwingine. Ingawa nilikuwa mmoja wapo wa waliobaki, nami kama wengine nilikuwa na wasiwasi ya nini hasa kingeweza kutokea.

Tunahukumu kwa haraka

Wasiwasi wa sote tuliokuwa kwenye mgawaha ule ulinifanya nijiulize masuala mengi. Kwamba pamoja na kwamba hatukuwajua hata kidogo watu wale wawili, akili zetu zilituaminisha kuwa tunawajua vilivyo. Kila aliyeondoka kwa wasiwasi, huenda aliwahusisha watu wale na taswira fulani aliyokuwa nayo kabla ya kuwaona. Kwamba huenda watu wale walishabihiana na watu waliowahi kuhusishwa na matukio fulani yasiyo ya kawaida.

Hivi ndivyo tunavyofanya katika maisha yetu ya kila siku. Kila tunayekutana naye tunamweka katika kundi fulani tulilonalo tayari kichwani. Tunapokutana na mtu kutoka mkoa wa Mara, kwa mfano, tunamlinganisha na watu wa Mara tuliowahi kukutana nao kabla. Tunatumia kundi tunalolifahamu kumwelewa mtu huyo ambaye ndiye kwanza kumekutana naye.

Akili zetu zinaona chochote

Ukitazama picha hii hapa chini, unaweza kuona sura mbili. Waweza kumwona ajuza wa umri mkubwa aliyejifunika na blanketi zito shingoni na kuzizungushia ushungi kichwani. Lakini pia waweza kumwona binti mdogo akiangalia upande akiwa kajizungushia ushungi upande mmoja wa kichwa. Unachokiona kwenye picha hii kinategemea ama matarajio yako au vile akili yako inavyotafsiri kila kilichochorwa kwenye mchoro huu.

Unamwona bibi au binti? Picha: huria mtandaoni

Kwa mfano, pua ya ajuza yaweza kuwa mwonekano wa upande wa uso wa msichana anayetazama upande wa pili. Jicho la ajuza laweza kuwa sikio binti. Mdomo na kidevu cha ajuza vyaweza kuwa shingo ya msichana wakati mdomo wa ajuza ni mkufu wa binti. Hiyo ni mifano namna akili zetu zinavyoweza kuchakata taarifa ili kupata taswira inayoeleweka.

Katika kujaribu kuelewa kile tunachokitazama, mara nyingi akili zetu hazipendi kujitesa. Akili zetu hazitaki kujichosha kufanya kazi ya kufahamu kitu kimoja moja kwa kukichambua chenyewe bila kukihusisha na ama tunavyojijua tayari ama mazingira yake. Ni kama vile akili hutafuta njia rahisi ya kupunguza kazi ya kuwaelewa wale wanaotuzunguka.

Tunajikuta tunachanganyikiwa

Matokeo ya hulka hii ya kujaribu kuelewa kile tusichokifahamu wakati mwingine ni kutokuelewa kile tunachotaka kukifahamu. Kwa mfano, watu wale wawili walioingia kwenye mkahawa ule wanaweza kuwa watu wema, wacha Mungu, waliofika pale kufanya kikao cha kujadili mambo yao mema. Tuliokuwepo pale, tulitumia taswira tulizo nazo vichwani mwetu kuwaelewa. Ndio sababu wengine wetu waliondoka.

Katika maisha ya kawaida, kutumia uzoefu tulionao katika kuwaelewa watu na matukio tunayokutana nayo, hutufanya tuwe watu wa kuhukumu. Tunaamini, kwa mfano, watu wa makabila fulani, dini fulani, taifa fulani, kuwa wanayo tabia inayofanana. Matokeo yake ni kwamba tunawaonea watu wengi kwa kuwaweka katika mafungu ambayo wakati mwingine hayawastahili. Kwa mazoea haya, tumewahukumu wengi isivyostahili na wakati mwingine hata wanapofanya kinyume kabisa na matarajio yetu, bado tunashikilia sifa tuliyowapachika kabla hatujafahamu.

Tunaweza kubadilika

Tubadili fikra zetu kwa kuachana na mazoea ya kufikia mahitimisho haraka bila kuwa na taarifa za kutosha. Ni makosa, kwa mfano, kulielewa jambo kwa sababu tu tunaamini tumewahi kukutana nalo siku za nyuma. Tunahitaji kuyaona mambo katika upekee wake.

Kila mtu katika kabila, dini na hata familia anaweza kuwa na tabia zozote zisizo na uhusiano wowote na watu wengine wa kundi tulilomweka. Ubaya wa mtu leo, waweza kufuatwa na uzuri wake kesho. Uzuri wa leo, waweza kufuatwa na ubaya wa kesho. Tusihukumu mapema.


Mwandishi ni Mhadhiri wa Saikolojia, Chuo Kikuu cha Kikatoliki Mwenge (MWECAU). Anapatikana kwa bwaya@mwecau.ac.tz na 0754 870 815

Maoni

  1. Unknown22/9/16 5:25 PM

    Mwanafunzi wa wanafunzi wako, nakushukuru kwa kipande hiki elimishi.

    Ni kweli, mara nyingi tumekuwa wepesi kutoa hukumu kwa mambo tusioyajua kwa undani wake. Tumeshindwa kutoa faida ya mashaka kwa tusiowajua/tusioyajua matokeo yake tunapopata fursa ya kufahamu ukweli (baada ya hukumu) tunajikuta katika maisha ya kukuta.

    Ingawa katika mazingira hatarishi ni vema kuchukua tahadhari kwa kuhukumu hivyo ili mradi hukumu yako haina madhara kwa mhukumiwa. Falsafa ya askari ni kuwa tuhumu kila mmoja na usiamini hata mmoja (suspect everyone, trust no one), kwa kiasi fulani naweza kukubaliana na falsafa hii hasa katika mazingira hatarishi - mazingira ambayo usipochukua tahadhari kwa kuhukumu hivyo madhara yake ni makubwa kuliko madhara yatokanayo na hukumu yako.

    Aidha, wakati flani mkuu wangu wa kazi aliniambia. Unaposhughulikia masuala ya fedha ni bora kuwa na falsafa ya kuwa kila mmoja katika kampuni/shirika ni "mwizi" na kwamba wakati wowote mtu anapoleta madai yake mezani unapaswa kuangalia madai yale kwa jicho la shauku ya kumkamata mwizi - kuwa yeyote anaweza kuwa mwizi (everyone is potentially a thief).

    Sasa nikiangalia falsafa hizo mbili, nashawishika kuamini kuwa sio mara zote hukumu zetu huwa ni mbaya bali hutumika kama kinga (defence mechanism) na kama hukumu hiyo haina madhara kwa mhukumiwa ukilinganisha na madhara yanayoweza kujitokeza kwa kutojali viashiria vilivyoonekana, basi ni bora kuweka hukumu na kuchukua hadhari kuliko kuiishi hatari kwa hofu ya kutoa hukumu.

    Mpaka wakati mwingine.

    Maranya O'Mayengo

    JibuFuta
  2. Unknown23/9/16 8:27 PM

    Ubarikiwe....tuna kasumba ya kuwaweka watu katika mkundi ambayo tayali tunaya kichwani...kuna wakati pia makundi yetu yana toa majibu sahihi ama tofaut lakini tunakataa kukubali ukweli..nini tufanye kupokea mabadiliko tunapoona utofaut na matarajio yetu???

    JibuFuta

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Ukuaji wa Kiakili na Kimwili kwa Mtoto wa Miaka 0 – 3

Picha
Katika makala haya, tunatazama kwa ufupi makuzi ya mtoto mwenye umri wa siku moja mpaka miezi 36. Tutaangalia mambo ya msingi yanayonesha ukuaji wa mtoto unavyoendelea katika maeneo makubwa manne; 1) ukuaji wa kimwili 2)  kiakili 3)  kimahusino na watu wengine na mwisho 4) kihisia. Kwa kawaida maeneo haya manne yanategemeana ili kumwezesha mtoto kukua kwa ujumla. Kwa mfano ili mtoto akue kimwili, anahitaji ukuaji wa akili ipasavyo ambayo nayo itaathiri namna anavyomudu hisia zake na hivyo kuhusiana na watu wengine. Kwa hiyo ni sawa tukisema hakuna ukuaji wa eneo moja usiotegemea eneo jingine.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»