Tabia za Mamlaka kwa Wanyonge Zinavyoweza Kuzalisha Uovu

Umewahi kujiuliza kwa nini watu huweza kupokea na kutekeleza amri hata zile wanazoamini ni kinyume cha maadili, utu na dhamiri zao? Kwa nini mtu anaweza kuambiwa ‘fanya kitu cha kikatili’ na akatii hata kama amri hiyo inamaanisha mtu kuumia na hata kufa? 

 

Mwanzoni mwa miaka ya 1960, Stanley Milgram wa Chuo Kikuu cha Yale alifanya utafiti maarufu kwa jina la #TheMilgramExperiment. Milgram alitaka kuangalia nini hasa kinachangia mtu kutii mamlaka hata katika mazingira ambayo utii huo unaweza kusababisha madhara kwa binadamu mwenzake. 

 

Kwa lugha nyingine, nini hasa kilifanya watu kama Hitler waliofahamika wazi ni wakatili wawe na wafuasi waaminifu wanaotekeleza maagizo yao kuumiza watu, kutesa na hata kuwaua?

 

Utafiti ulivyofanyika

 

Washiriki wa utafiti huo waliaminishwa wanashiriki utafiti wa kuangalia uhusiajo wa kumbukumbu na ujifunzaji na wao wanashiriki kama ‘walimu.’ Jukumu lao lilikuwa ni kusoma swali na kufanya maamuzi ya kumuadhibu mwanafunzi papo kwa hapo ikiwa jibu analotoa si sahihi. Wanafunzi hawa, kwa upande mwingine, walikuwa wandani wa mtafiti na walijua siri ya utafiti. 

 

Adhabu waliyotakiwa kutoa hawa ‘walimu’ ni kubonyeza kitufe kinachoachia shoti ya umeme kwa mwanafunzi. Kadri kosa linavyofanyika, mwalimu alipewa maelekezo ya kuongeza kiwango cha shoti kutoka volt 15 mpaka 450 kulingana na idadi ya makosa yanayofanywa. Ikumbukwe volt 450 ingeweza kutoa uhai wa mwanafunzi —ingawa katika mazingira halisi, hapakuwa na madhara yoyote kwa mwanafunzi. 

 


Kilichokuwa muhimu hapa ni mamlaka ya mtafiti. Kwa hivyo, mtafiti aliwekewa mazingira ya ‘power’, kwa kuvaa koti la maabara, akionekana kuwa msomi, na ndiye aliyekuwa anatoa amri kwa mshiriki —mwalimu, kuendelea na zoezi hasa pale alipoonekana kusita. 

 

Mwanafunzi, anayejua lengo la utafiti, alikaa chumba kingine na mara nyingi alitoa majibu yasiyo sahihi (ili aadhibiwe) na ikiwa mwalimu alibonyeza kitufe cha shoti, mwanafunzi alitoa sauti ya kuugulia maumivu makali akimsihi mwalimu kuacha kumwuumiza. Kama mwalimu alisita kuadhibu, mtafiti hakuonekana kujali na aliamuru zoezi liendelee. Kilichoangaliwa hapa ni utayari wa mwalimu kufuata maelezo na kuyatii bila kujali matokeo yake kwa binadamu mwenzake. 

 


Matokeo

 

Washiriki wawili kati ya watatu (65%) ‘walitii sheria bila shurti’, wakitoa adhabu ya shoti hadi kufikia volti 450 ambayo walijua ingeweza kumwuua mwanafunzi. Ingawa wakati mwingine walifanya hivyo kwa masikitiko makubwa, uwepo wa jamaa mwenye madaraka pale uliwafanya wakawa hawana namna nyingine zaidi ya kutii na kutekeleza amri wanayojua inaweza kuleta madhara kwa binadamu mwenzao. 

 

Stanley Milgram aligundua utii wa mwalimu uliongezeka zaidi mamlaka ya mtoa amri yalipoongezwa (namna alivyojitambulisha na kuvalia) lakini pia ukaribu uliokuwepo kati yakr na mwanafunzi (mfano mwalimu kuona mateso anayoyapata mwanafunzi wake badala ya kusikia sauti pekee).

 

Tafsiri

 

Milgram alitafsiri matokeo hayo kwa jicho la hatari ya madaraka katika kugeuza tabia za watu na kuwaingiza kwenye migogoro mikubwa ya kimaadili. Unapomuweka mtu wa kawaida kabisa kwenye mazingira yenye power, kwa mfano, unampa shinikizo la kuhalalisha mamlaka iliyo juu yake badala kuheshimu dhamira, miiko binafsi na misingi ya utu. 

 

Hii ina maana kwamba kuna mazingira yanaweza kuchochea tabia ya ukatili kwa mtu na kumsukuma kufanya kitendo cha kikatili usiofikirika. Mazingira haya, kwa kiasi kubwa, yana uhusiano mkubwa na kuhalalisha mamlaka na madaraka ya watu fulani fulani na uwezo wao wa kusema kitu na kikatekelezeka.

 

Kwa mara nyingine, Milgram anatuonesha madhara yanayotokana na madaraka hasa yanapotumiwa kutoa amri zisizoongozwa na misingi ya utu wala maadili. Katika mazingira haya ya kulinda mamlaka, mtu mwema ayekuzwa katika mazingira ya utu, anaweza kabisa kutumika na kugeuka kuwa mtu katili asiye na chembe ya utu na akajitetea kuwa hakuwa na uchaguzi mwingine zaidi ya kutekeleza alichoamrishwa kutekeleza.

 

Tunachojifunza

 

Ingawa utafiti huu ulishambuliwa vikali kwa kuwadanganya washiriki, kutweza hisia zao na kuwafanya wajione ni watu wakatili, bado tunaweza kuutumia kuelewa uhusiano baina ya wenye mamlaka/madaraka na vibaraka wao. Unaweza kuelewa, kwa mfano, hatari ya kuwa na mtu mbabe kwenye mifumo ya siasa, makazini na kwingineko mwenye mamlaka ya kuagiza jambo ovu maslahi yake. 

 

Hata hivyo, ni vigumu kutumia utafiti huu kuhalalisha ushiriki wa watu ‘wema’ kwenye maovu yanayofanywa kitaasisi. Je, ni kweli amri inatosha kukusukuma kumwuumiza binadamu mwenzako? Je, unaweza kusema nilidhihaki maumivu ya binadamu mwenzangu kwa sababu tu nilijua wakubwa zangu wanaamini katika mabavu, ubabe na ukatili? Wakati upi dhamiri ya mtu inaweza kumchochea kupingana na amri batili anazojua zinakwenda kinyume na misingi anayoiamini? Milgram hana majibu na anakosolewa vikali.

 

Mshunuzi Ginna Perry, kwa mfano, anafikiri wingi wa watu waliotii amri hiyo ya kikatili (wawili kati ya watatu) huenda ulitokana na ukweli kuwa walishtukia zile shoti za Milgram hazikuwa za kweli na ndio maana hawakuona shida kubonyeza mpaka kitufe cha mwisho kumaanisha walijua hakuna mtu anakufa pale. Hata hivyo, bado marudio mengine mengi ya utafiti kama huo yanaonesha kuwa kiwango cha utii kilikuwa kikubwa ingawa asimilia zinatofautiana.

 

Maoni

Chapisha Maoni

Zilisomwa zaidi wiki hii...

Mambo Yanayoweza Kugusa Moyo wa Mwanamke-1

Picha
WANAUME wengi wanaamini wanawake, kwa kawaida, ‘wanapenda hela.’ Kwamba ukiweza kumhakikishia mwanamke 'uhakika wa kiuchumi' unakuwa umemaliza. Ingawa hatuwezi kupuuza ukweli kuwa uhakika wa 'kiuchumi' ni moja wapo ya mahitaji ya mwanamke, lakini si sahihi kuamini kuwa moyo wa mwanamke unaweza kuthamanishwa kwa fedha. Fikra hizi walizonazo wanaume [kuwa anachokihitaji mwanamke ni fedha] zimeleta matatizo mengi katika mahusiano na ndoa. Kwa mfano, wapo wanaume ambao baada ya kuhakikisha wenzi wao wamepata mahitaji ya msingi, basi wanawatelekeza kihisia. Hali hii husababisha upweke mkubwa kwa wanawake hawa wanaojikuta hawana mtu wa karibu kuwasikiliza isipokuwa vitu.
Soma zaidi »»

Haiba ni nini?

Sipendi kutumia kiingereza kwa sababu kwanza ninadhani kiswahili kinanitosha kabisa kuelezea kile ninachotaka kusema. Hata hivyo najua pia matumizi ya kiswahili chetu hayajawa katika kiwango kile kilichokusudiwa. Kuna maneno mengi yasiyoeleweka vizuri katika kiswahili cha kitabuni. Moja wapo ya maneno hayo ni hili ninalolitumia leo hii. Haiba. Pengine niweke msisitizo kwa faida ya wale wasiolifahamu neno hili vizuri. Personality. Wengine wanasema maana ya hichi kinachoitwa personality ni utu kwa kiswahili. Ni bahati mbaya kwamba niliyakimbia masomo ya lugha siku nyingi. Ila nimejiridhisha kwamba haiba ndiyo tafsiri muafaka kabisa. Haiba ni nini? Watu wengine watafikiria tunazungumzia mwonekano wa mtu kimavazi. Lakini haiba ni neno pana zaidi ya mwonekano wa mtu kwa nje. Haiba ni jumla ya tabia za mtu zinazotokana na kile anachofikiri, anachopenda, anavyojichukulia yeye mwenyewe, anavyowachukulia watu wengine na kadhalika. Haya yote hujenga mwonekano wa mtu unaopimika (tabia) kama vi...
Soma zaidi »»

Tumia Mbinu Hizi Kuelewa Unachokisoma -3

Picha
PICHA: thesouthern.com Siku moja nikiwa kwenye maktaba ya Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, wanafunzi wa shahada za awali waliingia kufanya mtihani wa muhula wa mwisho wa masomo. Wakati wanaingia, mmoja wao alijigamba kwamba hiyo ndiyo ilikuwa mara yake ya kwanza kukanyaga maktaba tangu amejiunga na chuo hicho miaka mitatu iliyopita. Nilishangaa inawezekanaje mwanafunzi wa chuo kikuu kujisifia jambo la fedheha kama hilo.
Soma zaidi »»

Uislamu ulianza lini?

Picha
YAMEKUWEPO madai kwamba Uislam ulianza tangu kuumbwa kwa dunia. Na wapo watu wanaotuaminisha hayo. Ukweli ni kwamba Uislam ulianzishwa na Nabii Muhammad mwaka 622 BK huko Arabia. Kabla yake, dini zilizokuwepo zilikuwa ni Uyuda ambayo ni dini rasmi ya Wayahudi (Judaism) na Ukristo ambayo ni dini ya mataifa wasio Wayahudi ulioanza miaka kadhaa baada ya Yesu kuwa ameondoka mwaka 33BK. Yesu mwenyewe hakuanzisha Ukristo. Alisali katika misikiti ya Wayahudi. Masinagogi. Maelezo haya yana msingi wa kistoria na sio propaganda za kidini. Ndio ni propaganda kwa sababu dini zote zimekuwa na tabia ya kuonyesha kwamba zenyewe ndizo za kweli kuliko dini nyinginezo hata ikibidi kwa kuichezea historia. Na ni bahati mbaya kwamba Dini zimekuwa na tabia ya kufanana ya kuzima uwezo wa waumini wake kuhoji lolote kwa kuwajengea hofu ya kujitafutia laana. Qur’an inatupa maelezo yanayokinzana kuhusu lini hasa Uislamu ulianza. Baadhi ya mistari katika kitabu hicho zinadai kwamba ‘nabii’ Muhammad ndiye ...
Soma zaidi »»

Maana ya Saikolojia na Nafasi Yake Katika Jamii -1

Picha
SAIKOLOJIA, neno lililotoholewa kutoka neno la kiingereza psychology, si elimu inayoeleweka sana katika jamii yetu. Asili ya 'psychology' ni neno 'psyche' lenye maana ya nafsi. Katika makala haya, tunasaili kwa ufupi maana ya saikolojia kama taaluma na kuonesha nafasi ya taaluma hiyo ngeni katika jamii yetu katika kutatua matatizo ya kijamii na hivyo kuharakisha juhudi za watu kujiletea maendeleo yetu.
Soma zaidi »»

Tabia za Mtoto wa Miaka 0 – 3 Kimahusiano na Kihisia

Katika makala yaliyopita , tuliangalia matukio muhimu ya kimakuzi katika maeneo mawili makubwa ya ukuaji wa mtoto nayo ni 1) kimwili na 2) kiakili. Katika sehemu hii ya pili, tunasaili ukuaji wa kimahusiano na kihisia ili kutazama yabia zinazojitokeza pasipo kuathiriwa na malezi na haiba ya wazazi. Kwa lugha nyingine, haya ni matarajio ya mtoto yanayoendana na umri wake bila kuingiliwa na matarajio na yanayofanywa na mzazi kwake.
Soma zaidi »»

Mbinu za Kushinda Maswali ya Usaili wa Kazi - 1

Picha
Kama tulivyoona katika makala yajuma lililopita , usaili ni hatua ya mwisho kuelekea kupata kazi. Sehemu kubwa ya usaili ni maswali na majibu yanayolenga kupima uwezo wako wa kukabiliana na changamoto halisi za kazi. Ingawa yapo maswali yanayoweza kukupa wasiwasi wa nia ya mwuulizaji, fahamu kuwa hakuna swali linaulizwa kwa nia mbaya au kwa bahati mbaya. Kila swali linaloulizwa linalenga kutafuta uthibitisho kuwa wewe ni mtu sahihi kwa kazi unayoomba.
Soma zaidi »»